ARXIMIRO VIVE!!

 A cita de onte, sábado, 13 de setembro de 2025, tiña como obxectivo facer unha andaina polos lugares do mestre republicano, represaliado polo franquismo, vilmente torturado ata acabar coa súa vida cando tiña 32 anos.

Hoxe, 14 de setembro cúmplense 120 anos do seu nacemento e quixemos renderlle unha homenaxe facendo un percorrido dende os meandros da Cortevella, Martín, (Valeira), non precisamente ata o lugar no que naceu e exerceu de mestre, San Bernabé, e do cal partíu para non volver, levado á forza por unhos falanxistas sen escrúpulos que fixeron do seu traxecto ata a morte un calvario de salvaxadas que arrepían so ao escoitalas despois de estar silenciadas tantos anos, por medo, por ser un tema tabú do que non se quería falar. Pero encamiñamonos a outro lugar no que tamén fixo escola particular, antes de chegar a ser mestre oficial naquela época na que apenas había escolas públicas, e que o ensino, sobre todo no rural era levada a cabo por mestres chamados escolantes. Arximiro, facíao por vocación e por ganar para acabar os seus estudos.

Así que chegamos a Mendreiras, unha aldea de Martín, case no cume da Marronda, con amplas vistas arredor, con máis hórreos que casas, por certo restauradas e coidadas as máis delas, nas que se vía que viña xente na fin de semana e polo verán, casas que seguen restaurándose porque uns polos outros, todos queren que as súas casas sexan coidadas e conservadas xa que son a historia dunha aldea, dunhas xentes que viviron aquí na montaña, afastados dos lugares máis poboados nos que había feiras e comercios.

E logo de ver e admirar e fotografar este conxunto rural tan armonioso e cheo de vida, agardábanos unha sorpresa nun lugar afastado da aldea, entre fragas que ofrecían silenzo, paz, natureza pura, chegamos á escola de Mendreiras que foi feita polos veciños e veciñas polos anos 40 e que durmía entre a maleza, esquecida e sentenciada a morrer  e ser engulida pola floresta, pero que foi rescatada fai un ano, polos veciños que quedan, e decidiron convertila nun centro social, na casa do pobo, nun lugar de encontro para sentarse a contar cousas, a compartir convites e darlle algo de vida a este lugar tan recollido na montaña. 

Alí atopamos un lume que quentaba todo, unha cociña na que facer un café, unha grande mesa chea de manxares de todas clases, bebidas, doces, noces do lugar, andeis con libros, obxectos antigos... e todo alí agardaba para agasallarnos, con bebidas postas a enfriar nunha tina con auga... non faltaba detalle!

Tamén nos agasallaron coa intimidade, deixándonos ao grupo desfrutar en solitario dese momento tan especial, para poder falar e lembrar ao mestre Arximiro Rico Trabada, de tanto como él se preocupóu por espallar cultura entre as súas xentes, do legado que deixóu, do prezo que tivo que pagar por ser unha persoa entregada á súa tarefa de ensinante concenciado, de querer dar luz ao pobo, de ter liberdade de expresión, por non facer mal a ningúen. Así foi daquela, nos tempos escuros da guerra inútil entre irmáns. Arximiro morreu no 1937 en plena contenda civil en España.

Pero alí puidemos ler os poemas que lle traiamos, e unha peciña teatral lida a dúo, pois Arximiro tamén facía teatro na súa escola de San Bernabel.

Nesta casiña da fraga, escola veciñal, fomos recibidos cunha carta de benvida sobre a mesa. Como se os gnomos da fraga da Marronda ( que por certo había varios no centro da mesa),  nos tiveran preparada esta acollida, pero deixándonos ao noso aire!

Grazas ás veciñas e veciños de Mendreiras, por esta oportunidade de compartirmos algo do seu e darnos a coñecer como cambian os tempos, como cando se ama, se poden facer tantas cousas, porque esto é unha proba de amor ao sitio onde naceron aos seus devanceiros e devanceiras e queren conservalo.

Volveremos!

E aquí deixo algúns dos poemas que se leron alí:

A túa curta vida

Rica en cultura

Xa recolle os froitos

Incomprendidos daquela.

Mestre de luz fuches

Impartindo saberes

Renovando a escola

Oferecendo axudas

Abrindo concencias

Respectando normas

Xerando inquietudes.

Ira dos iñorantes

Medraba como hedra

Invadindo a túa vida

Roubándoche o dereito

O dereito a estar vivo.

Beatriz Pin Díaz

(Acróstico)

A lus viches no belo San bernabél

Rente ó val as fontes correndo;

Xa eras un neno observador e xeneroso

Inquedo de espírito e pensamento;

Matinando sempre nos teus estudos

I´ê facéndote mestre, logo menciña;

Rompendo tendenzas  a impartir comezaches,

Observando a natureza e prantando.

Retumba a bil guerra no horizonte,

Índose a túa vida de bo republicán

Co desprezo mortal falanxista, 

Oscurecéndose Valeira corenta anos.

Tod´ô alumnado da túa escola

Recorda sempre o teu bo maxisterio:

As materias de campo, as obras teatrais...

Bachilleres e doutores sacaches,

A universidade do San Bernabél chamaban,

Dando de ti a mellor docencia

Á vecindade rigor ilumiñabas.

Antón Cando

(Acróstico a Arximiro Rico Trabada)

MORTE DUN MESTRE

En San Bernabé,

terras da Marronda, 

esbirros de Atila

petaron á porta.

Abriu Arximiro,

faro dos humildes,

prendido o levaron

pola serra arriba,

por quendas montados

a cabalo del.

Xa en Montecubeiro,

quitáronlle os ollos,

cortáronlle a lingua,

e máis os testículos, 

rematando o crime

a golpes e tiros.

Malditos canallas,

nunha atroz matanza

a vida segaron

dun home de ben,

bo e xeneroso.

Arximiro Rico,

mestre da República

o seu maxisterio

e a súa memoria

por sempre presentes

aquí seguirán,

nestas terras bravas

da Galiza mártir.

Xesús Trashorras