Entre Nós e o Eo

 Presentar un libro, do que sexa, está á orde do día. Pero presentalo nunha aldea que se quedóu sen xente, é  algo menos común. 

Nesta aldea hai un río. O río Eo, que vai direitiño a Ribadeo, onde forma unha ría na costa de Lugo, chamada A Mariña.

Por iso, Entre Nós e o Eo/ Entre Nosoutros e o Eo, escrito en dúas modalidades do Galego, o normativizado e o galego montañés naviego asturián da zona oriental de Galiza, en versos acrósticos, ten moito que ver co entorno deste río Eo, coa súa xente, pasado e presente, cos lugares, coas historias que se lembran, cos cambios que se foron dando e que hoxe contemplan o despoboamento no rural, o deterioro medioambiental, as vivencias que cada autor/ra, (Antón Cando e Beatriz Pin), tiveron no lugar onde naceron, no concello de Baleira/Valeira.

A presentación fíxose no mal chamado Centro de Interpretación do Eo e da Marronda, a carón da fonte do Eo, unha casa que foi adquirida pola Xunta para tal menester pero que nunca exercéu a súa función e que mantivo un bar aberto uns cantos anos e serve para facer comidas comunitarias da vecindade unha vez ao ano, ou para xutanzas do monte en man común, periodicamente. Hoxe, está pechada.

Por iso ten mérito facer un acto cultural que, ademáis, ten que ver co entorno, con este río Eo, que está xunto a esta casa, que, por certo, antes de ser o que teoricamente é, foi forxa de ferreiro, lugar de baile e circo nos anos sesenta, fogar de algunha familia que por ela pasóu, almacén de selección de patacas de sembra, leitería....

Acompañados de moita xente que asistíu ao acto, escritores de renome como Claudio Rodríguez Fer e Carmen Blanco, autores do limiar do libro, intérpretes musicais como o profesor de música Xavier Fernández Rodríguez que nos delicióu co seu violín, e as alumnas dunha alumna súa, Mínia e Návia, xunto con algúns integrantes do grupo baleirés, Toxo Queimado, que tocaron as súas gaitas e pandeiro a carón da fonte, onde tivo lugar un bautismo con augas do Eo. Tamén fixo acto de presencia a Furgoteca, que nos trae libros unha vez ao mes pola montaña de Lugo, Paula Buján, fixo, ademáis de presentadora e encargóuse da venda dos libros.

A colaboración de algúns veciños e veciñas que fixeron doces caseiros para ofrecer unha pequena degustación ao final do acto puxo punto final a unha tarde moi animada.

Non faltóu un posto de quincalla para aqueles que quixeran levar un recordo, cumpríndose así un antoxo moi desexado da autora do libro, que, a modo das" jumble sale" inglesas, quixo ter ese xesto un tanto chocante para o sitio pero que resultóu interesante.

O importante non foi o libro en sí, que tamén, pero foi o feito de darlle unha utilidade a esta casa e que, por certo, ao día seguinte, pasaron a vela algúns funcionaros da Xunta de Galiza para ver qué se pode facer con ela. 

Foi a segunda vez que se presentóu un libro neste lugar tan visitado por xentes que queren coñecer o nacemento do río Eo, pero que pouco se fai para darlle a importancia que ten, e penso que debería funcionar un centro de interpretación no que se poidera dar a coñecer todo o que concerne ao río Eo e a serra da Marronda, ruta de sendeirismo considerada Gran Ruta e que ten moito interese medioambiental.

Aquí deixo unha nota de prensa que nos serve de presentación.

VISITA AO VAL DO AVIA

 Domingo, 2 de xuño, empezamos o mes cunha saída organizada pola Asociación Ecoloxista ADEGA-Lugo. O programa era a visita ao Castro de San Cibrao de Las, un dos máis grandes de Galiza, cunha altitude de 450 metros, acompañados polo coñecido  doutor en estudos célticos André Pena Graña, quen nos explicóu con todo luxo de detalles, a complexa organización dos castros galegos, desvelándonos unha teoría que rompe con outras moitas que ata de agora nos ilustraban ese periodo  un tanto escuro da nosa historia. 

Despois de visitar o museo, moi concurrido ese día, e un tanto apurado pola chegada doutros grupos, tomamos contacto co castro real que aínda oculta moitos datos desveladores.

Dende alí, partimos en microbús ata Beade, terra de viño do Ribeiro, onde nos achegamos ata un viñedo en socalcos, de producción ecolóxica, que ven cultivando Eladio Rodríguez, seguindo os métodos dos seus ancestros e respetando o bo facer da natureza que rexenera a terra en por sí, alléa aos químicos que a destrúen. 

Neste lugar, protexido por muros de pedra e polas árbores autóctonas que abrigan dos ventos, hai variedades de flores que nos fan pensar nuha área provenzal da campiña francesa. Curiosa unha árbore que dá unhas bagas que se usaban para calmar as molestias da menstruación nas mulleres, e que é de orixe mediterránea, sendo este lugar poseedor dun microclima mediterráneo e dun chán granítico que dá ao viño unha entidade única.

Dende alí, fomos dando un paseo a pé ata Beade, capitalidade dese concello, cun núcleo urbán moi ruralizado, con casas que foron como pazos no seu día, hoxe ruínas que se descolgan nunha ladeira, alternando con outras ben coidadas, todas feitas con pedra de granito, con balconadas e arcos que lles dan un aire señorial e de xente pudente doutros tempos.

Está situado no Val do Avia que é un extenso val e todas estas comarcas  pertencían  a Tui, e non a Ourense como é o caso na actualidade.

En Beade, ao pé do Calvario e con fermosas vistas á igrexa da Encomenda que logo visitaríamos acompañados polo alcalde, fixemos o noso xantar, sentados baixo un porche antigo, con bancos de pedra todo ao redor, en torno a unh mesiña redonda que trouxo Eladio, xunto cun bo queixo local e botellas de viño da súa bodega, tinto, branco, algúnhas do 2007 que nos souberon a gloria e que fomos bebendo pouco a pouco, primeiro timidamente e logo xa, con máis animación. Non faltóu a recitación dun poema polo seu autor...

E non puidemos deixar Beade sen coñecer a bodega do noso anfitrión e cosecheiro, quen nos levóu ata un comedor tan grande como o da Ultima Cea de Xesús, no que non faltaban cadros, algúns pintados por él, fotos e outros obxectos que facían o lugar moi acolledor. Sentados todos e todas ao redor, foron chegando máis botellas de viño, vasos... e outro queixo que moito nos gustóu porque maridaba co viño á perfección. Logo veu a guitarra, os cantares da terra, e aínda con sobriedade, fomos desfilando escadas abaixo ata o lagar, onde non podiamos irnos sen levar un recordo de tan prezados caldos.

UN PASEO POR FERROL

 Era sábado, 25 de maio. A asociación Amigos do Patrimonio de Castroverde, tiñamos cita con outras asociacións irmáns. Este ano tocáballe á A Canteira  de Neda.

Saímos de Castroverde ás 7.15 e chegamos a Ferrol sobre as 9.00. Como non almorzaramos, o primeiro que fixemos foi ir tomar o primeiro café da mañán. Alí, empezamos un percorrido a pé pola cidade, seguindo o Camiño Inglés que leva a Santiago de Compostela. con un guía que nos foi explicando  todo. Cómo Ferrol é un porto moi protexido e altamente seguro ante calquer intento de ser atacada aínda que alguén o intentóu no seu día dende a parte de atrás con terra por medio, pero ninguén pola entrada á ría, que está ben protexida con castelos e unha cadea que ten a función de facer parar a calquer intruso e dese xeito poder atacalo dando no branco con toda facilidade.

Logo diste percorrido, visitamos o Museo Naval. Nos patios exteriores están expostas áncoras de enormes dimensións que se clasifican por cores. As que teñen a etiqueta negra, son que máis abundan, as que a teñen azul, son as menos e as de etiqueta branca, son únicas.

Este museo foi un antigo Cuartel de Presidiarios. Data do seculo XVIII. Nel pódese ver todo o relacionado coa construción de buques nas distintas épocas con técnicas moi especializadas que permitían construir buques de moitísima lonxitude e poder botalos ao mar sen que se rompesen.

Os presos, condenados a traballos forzados, tiñan as súas cociñas todas iguais que consistían nun fogón pegado ás paredes, con cheminea, onde cociñaban a súa propia comida. Agora son expositores de esceas relacionadas coa vida nos barcos. 

O guía que nos acompañou dentro do museo, un home xoven, que pasóu 30 anos navegando, fíxonos moi amena a explicación da dura vida que levaban en tempos nos que todo se facía manual e a tecnoloxía non facilitaba o traballo. Moitos ditos que empregamos hoxe en día, proveñen do mundo do mar, como "chover a chuzos", (coitelos que se usaban cando dous buques enemigos se enfrentaban corpo a corpo xuntando os barcos). Ou "cortar polo sano" cando había que operar en alta mar, antes de que unha ferida causara a morte, se era un brazo, unha perna... cortábase baixo os efectos do ron e home curado.

Despois do Museo, fixemos dous quilómetros do Camiño Inglés, seguindo a vía do tren, que por certo, vimos pasar,  acompañados polos nosos anfitrións, parando a ver o Mosteiro de San Martiño do Couto, en Narón.

En Neda, tíñannos preparado o que debera ser o almorzo da mañán que tanta falla nos facía. Eu prometínme non comer outra cousa que froita pero quén se resiste diante dunhas exquisitas empanadas de grelos con chourizo, doces de moitas clases, viño Alvariño...? O xantar estaba previsto para dalí a dúas horas e xuntábase unha comida coa outra!

Como quedaba de camiño, achegámonos a ver a praia de Valdoviño con espectaculares vistas. Unha praia na que se practica o surf.

O xantar de restaurante agardábanos en Valdoviño vila. Tivemos que compartir o enorme comedor con outros grupos de familias  que celebraban comunións e a comida, riquísima e abondante, mantívonos sentados durante horas.

Rematamos bailando todo aquelo que comemos ao son dun grupo de cantos de taberna, chamado Os Xocas, que tocaron e cantaron durante horas sen cansarse e mesmo nos fixeron acompañalos.

Así acaba un día nun lugar de Galiza ao que tiña moitas ganas de volver, despois de 39 anos sen pasar por alí.

Chamóume moito a atención o bairro de La Magdalena, con rúas formando unha tableta de chocolate e que foi o bairro máis rico daqueles tempos nos que arrancaba todo o relacionado co Astaleiro de Ferrol.

PAISAXES E PAISANAXES

 Podería empezar con estas aseveracións que se escoitaban cando algo malo nos aqueixaba.

"Non hai mal que cen anos dure"

"Nunca choveu que non escampara"

"Despois da tormenta, ven a calma"

Todas elas serían aplicables á situación que tivemos por alomenos dúas semanas nas que a chuvia non deu folgo, o frío coma de inverno e a floresta non parou de medrar ata deixar as aldeas case invisibles.

Así as recollín nestas fotosl. Un puñadiño de casas aquí e outro acolá nas que se albisca un fume saíndo das chemineas como sinal de estar habitadas.

A nosa maneira tan peculiar de ocupar o espacio formando pequenos núcleos de poboación é o que nos fai diferentes. Cada aldea é distinta das outras. Ten a súa maneira de funcionar e de relacionarse entre a vecindade que a habita. Os nomes, forman parte da súa idiosincrasia. Algúnhas levan nomes xentilicios, outras pola súa situación xeográfica, pola proximidade de ríos, fontes, montes...

Hai nomes de lugares como Aldegunde, A Esperela, Ríodecastro, A Espiña, Mendreiras, O Sullío...

Sei que morrerei sen ter visitado cada unha das aldeas do meu concello. A non ser que, calquera día, mochila ao lombo, me propoña percorrelas a pé ou en coche. Como fixo Camilo José Cela no seu libro Viaje a la Alcarria. Tal vez o fixera dende o sillón! Todo é ter un bó mapa á man!

                                               

O Pibidal

A Carraceira e o Chao

A Ferraría

Ríodecastro

ALBUM DE LABORES

 

Na vella escola franquista, as nenas faciamos labores: bordados, crochet, calceta... mentres que os rapaces aprendían cousas que se asociaban ao traballo dos homes. 

Viñan sendo como as manualidades de agora pero máis sexistas.

Hoxe, buscando outras cousas no faiado, atopeime con este álbum de labores que fixera no Instituto Feminino de Lugo cando cursaba segundo de bacharelato, que viña sendo como sexto de primaria de hoxe.

Tiñamos profesoras da Sección Feminina para asinaturas como xinasia, labores, educación social...

A pesar de que agora vemos e xulgamos aquilo como algo negativo que non tiña que ter acontecido, penso que sempre hai que sacar algo bó dentro do malo. Aprender costura é unha cousa que resulta moi útil, pero para calquera xénero, non só para as mulleres. O mesmo sigo pensando que aprender mecanografía ou inglés foime do máis útil dentro das miñas aprendizaxes.

Cando tropezo con panos bordados por mín, sinto como que tiña unha habilidade que xa non se inclúe nos estudos de hoxe en día e hai nenos e nenas que non saben coser un botón cando lles cae. A min foime de moito proveito, máis aínda cando na casa tiña unha nai costureira que me ensinóu cómo coser á máquina, cousa que aínda practico na que foi súa de toda a vida, unha Singer que cose moi ben.

Así que, cando me deron os ollos neste álbum ilumináronseme e quixen darlle a transcendencia que ten. Gustaríame que o visen as miñas netas.

Debía ser moi relaxante facer aquelas bainicas todo ao redor. Primeiro sacando os fíos un por un todo arredor do pano, saba ou o que fora.

Son gardadora do pasado.Desprenderse de cousas de daquela, é como tirar parte da historia ao lixo.

Deixo para outro día o achádego que tamén atopei hoxe, remexendo para buscar A Rasela, unha revista escolar do meu derradeiro destino como mestra.

Gardar é valorar!

RUTA DO RATO

 

Qué se pode facer nunha mañán chuviosa, fría, con unha borrasca chamada Nélson entrando polo Atlántico e que vai continuar durante días, amolando á xente que saíu de viaxe na ponte de Semana Santa, con procesións canceladas, temperaturas de menos catro graos nalgunhas zonas...? Pois a mín ocórreseme: entrar en calor, facerlle fronte á fronte e coller o Rato polo rabo de punta a cabo.

O río Rato, que bordea unha parte de Lugo cidade, é un bo sitio para camiñar ou andar na bici. Aló me fun esta mañán, decidida a espelir o frío que me encollía o corpo para logo ir nadar na piscina e tomar unha sauna. 

Mentras camiñaba, a bo paso, ocurréuseme  visitar as hortas urbanas e facer unha pequena reportaxe do que alí había de ouserbar e deixarme sorprender.

Así foi. Pouca xente camiñaba por ali a aquelas primeiras horas da mañá. No río, unha parella de patos, cada ún da súa cor, tamén decidiran dar unha voltiña pola auga.

Funme fixando nos letreiros que informan do tipo de flora e fauna que se atopa na zona. Había dende lobos, vívoras...ata fermosas especies vexetais que están empezando a coller follaxe.

Sempre sentín degaros de adentrarme nas hortas urbanas e ver que plantan ali as persoas que as coidan.

Uns paneis na entrada informan do proxecto que leva a cabo a Deputación de Lugo, concedéndolles a xente que o solicita, o uso destas terras, a carón do río Rato. A distribución das parcelas que teñen todas asinado un número, recentemente tamén dispoñen de cubos de compostaxe.

Nesta parcela, hai colocados uns trobos para abellas silvestres e uns cestiños de bimbio que sosteñen prantas de amorodos. 

Aquí, a separación dos bancais foi feita artesanalmente en forma de seve para separar as distintas clases de plantas. Por ser un lugar moi húmido, danse ben os bimbios.

A pesar do mal tempo, xa se poden ver cebolas e allos medrando. Estes repolos quedaron do inverno e aínda non se recolleron.

As vistas dende as hortas son fermosas por ser unha zona moi verde, con abundancia de árbores senlleiras e máis outras que se plantaron cando se fixo esta área recreativa.

Despídome cos paneis nos que se pode ler todo o relacionado con estas hortas e, como eu son muller de horta, sempre collo ideas para logo mellorar a miña.

Quen sementa, recolle!

"SON O PASO DUN TEMPO" ( Urbano Arza)

                                                                     O corazón 

                                                                que late o tempo.

                                                                     Escoitalo!

Medio escondido, nas montañas de Lugo, en Folgoso do Courel, late o corazón de Urbano Arza que aos seus 91 anos aínda lle quedan cousas por facer. Quere contarnos as súas memorias, despois de ter escrito dous libros de poemas, construído un museo no que agocha as súas obras feitas en madeira, os obxectos que foi coleccionando ao longo da súa vida de pastor de cabras, carpinteiro, empresario de Folgoso, home emprendedor, coñecedor dos lugares que visten os nomes máis fermosos e que él convirtéu en poesía igual que os madeiros e garabullos que foi recolectando cando ía soutar aos que lles deu vida converténdoos en persoeiros, obxectos significativos, coa súa creatividade que non ten límites, cos ferregachos que xa non tiñan uso e que fixo deles esculturas que hoxe se erguen no xardín do museo e que acompañóu de curtas frases poético filosóficas que son a súa razón de ser e de entender a vida.

Foi para mín un encontro único con poetas chegadas de todas partes, coa Furgoteca que organizóu o evento no que tamén se plantaron árbores no lugar de Froxán e no que participaron  nenos e nenas do CPI de Folgoso, pais, nais, profesorado e vecindade que quixo achegarse ata o salón de actos do Concello, tendo despois a agardada visita á Madeiroteca ou Museo de Urbano onde grandes e pequenos desfrutamos con todo o que alí se mostraba como se fose un centro relixioso, unha igrexa do saber, do bo facer, da fantasía e da imaxinación diste grande artista, un pouco descoñecido aínda, ao meu ver, pero que, de seguro, non será esquecido e ogallá que saiban darlle o valor que ten gañado a pulso, nunca mellor dito, porque das súas mans saíron as súas obras.

                                                                 Ao fondo, o museo.

                                                                       Son a roda

                                                                     que da voltas

                                                                  eternamente cega

                                                                       nesa noria

                                                                    vacía da nada.

                                                                Son o dragón

                                                            que vou tragando

                                                        o que non evoluciona.

Este banco que se encontra na primeira sáa do museo, pode ser unha lembranza á súa dona que xa non se senta con él.

Unha das moitas mostras que se gardan na primeira sáa do museo e na que hai obxectos antigos moi diversos e  agrupados segundo a súa utilidade.

Dende o teito ata o chán, todo sabiamente coidado para dar esa impresión de maxestuosidade que caracteriza a todo o que el fai.

Foinos explicando os siñificados dalgúnhas das súas esculturas. Chamóume moito a atención ista.

A primeira man: Escoller o camiño, a ruta, o rumo na vida.

A segunda man: Facer o traballo ben feito.

A terceira man:  Obter o éxito.

Todo unha filosofía que él aplicóu no seu vivir cotidián. Saíu da nada, dunha familia numerosa. Apenas foi á escola. Foi pastor de cabras por montañas empinadas de vértigo. Fíxose carpinteiro. Puxo negocios na vila e deu vida á súa familia, sendo hoxe, bisavó de dous bisnetos que, ogallá, sigan os seus pasos e saiban aprezar o legado que lles deixa.

Durmía nun cuarto sen xanela. Esta é a que contruíu para poder ollar o mundo e contemplar as paisaxes do seu Courel. Unha reliquia, un símbolo, un adianto do que lle agardaba, sendo como era, un home de altas miras.

Fora, agardábanos unha degustación de doces feitos con castaña e que se elaboran en Folgoso. "Delicias do Souto".

Despois dun xantar de confraternidade, pasamos á segunda parte da visita que tiña como obxectivo a prantación de árbores, niste caso, no lugar de Froxán, onde podes atoparte con lobos en pleno día, como nos contóu un paisano que lle pasara. Quedaron frente a frente fitándose ata que o home lles dixo: "Quén de nós se vai primeiro?" Os lobos saíron correndo cara ao monte.

Agradecer a Paula Buján, bibliotecaria da Furgoteca, pola organización tan ben levada diste evento no que todo o mundo que participamos quedamos contentos de pasar un día completo no Courel facendo cousas en común. Grazas, Paula!

                Con Paula e Urbano durante a lectura de poemas no Concello de Folgoso.