Que perfecta é a cebola
como loce, como mola
e caramelizada
delicia conservada.
Beneficiosa calada,
capa sobre capa,
sempre abrigada.
Cruda ou en chutney
favorita de Bob Marley.
Contigo pan e cebola,
din os enamorados...
Co tempo tod@s el@s
acaban decepcionad@s.
Dunhas bágoas agridoces
ninguén te vai librar
cando con cebolas
se che ocurra tratar.
THE END
É importante como grande reserva de carbono, debido ás suas extensas turbeiras, o cal é un recurso moi útil na loita contra o cambio climático. Por eso, se está a desenvolver un proxecto para protexer esta zona, en consonancia cas Comunidades de Monte en Man Común, coidando de manter o seu estado virxe e libre de contaminación e de impactos medioambientais.
A súa elevación mais importante sobrepasa pouco os mil metros de altura e nas suas lomas ou montañas pode verse unha sementeira de xeradores eólicos, apiñados, a veces, como un racimo de uvas, e distribuidos, outras, ao longo das suas elevacións.
Non é de extrañar que escollesen este sitio tan venteiro ao que chegan correntes húmidas e xélidas procedentes do Cantábrico e do Atlántico. Estes ventos chamados xistres, azoutan a zona arrastando chuvia, saraiba, nevarisca e creando humedais que favorecen unha vexetación moi característica e axudan á formación de turbeiras, onde a materia orgánica non se descompón ao completo e de ahí esa acumulación de carbono nas súas entrañas.
Chegamos ata alí, percorrendo en bus e logo a pé, o seu val mais importante. Acompañados de personal do Proxecto LIFE IN COMMON LAND quenes nos foron explicando paso a paso todos os pormenores desta interesante acción de conservación desta serra, facendo paradas sobre o terreo para ver de preto algúns dos traballos realizados con sumo coidado de non causar estragos meioambientais, usando animais e trineos para o transporte de árbores e nunca aparellos mais agresivos.
O tempo foi variado nese curto percorrido, dende vento que nos tumbaba, saraiba e nevarisca. Emparapetad@s diante dos parachuvas, impermeables, gorros, tapabocas...foi unha experencia que pagou a pena.
Tiven a sorte de poder acompañarme da familia, netas incluídas, que fixeron aínda mais atraínte a aventura. Coa pouca neve que puideron recoller, deu para un boneco de neve, de forma redonda. Eso sí, con boca, ollos e nariz.
Arriba agardaban os autobuses para recollernos e levarnos polas inumerables pistas que surcan o territorio.
Chegamos ó sitio de partida, O Viveiró, onde nos agardaba un xantar ben desexado. O meu soño era que empezase por algo quente, despois de tanto frío que pasamos, pero non foi así.
Un entremés de embutidos e queixo, un pan moi rico e fresco....Despois ameixas á mariñeira, para sentir a cercanía do mar, seguido dun arroz con algo de polo, que sabía moi ben e que nos fixo pensar que sería o último prato. Pois non, apareceu o caldo, (na mesa había prato fondo e culler), aparecéu pero en cuarto orde, cando debería ser en primeiro. E se alguén pensara, como eu pensei) que o caldo poñería punto e final ao menú, estaría ben equivocad@. Xusto cando decidín emprender o camiño de volta, por mor de non atoparme coa noite na estrada, empezaron a repartir o cocido....
A miña familia seguíu alí ata o final e tiven noticia deles, mediante fotos, que despois do abundante cocido, ainda se lles servíu un estofado de carne con pataquiñas ben xeitosas ao carón. Mais a sobremesa e o café.
Eu xa non ía probar mais nada pero, a pesar de que todo estaba moi ben cociñado e rico, non me convencéu o orde no que foi servido. Claro que, " a cabalo regalado, non lle mires os dentes".
Foi unha deferencia das e dos organizadores desta viaxe dentro do programa mencionado no que colaboran a Deputación de Lugo e a Universidade de A Coruña como unha saída de campo co fin de estudar e divulgar o proxecto para que outras zonas desenvolvan este tipo de accións meioambientais.
Todo é ben se ben acaba, e a pesares da época do ano e da climatoloxía, "non te deitarás sen saber unha cousa mais".
Un plato ben emplatado
fai do sinxelo, un manxar!
Tamén me ven de familia
o sabelo presentar.
E mentres o plato merma,
o poema vai medrando.
Enerxía trasformada,
Todo flue, nada cambia-
Desfruto vendo este pedazo de lúa xunto a unha estrela veciña que a acompaña e mais outra na distancia.
O lume fai un ruidiño amoroso, sinal de que está ledo.
E mentres, o lusco fusco separa o día da noite cun azul intenso, penso que non preciso de mais.
Son poeta de baixa intensidade,
non arraso por onde paso,
inspiro o ar de xurro perfumado
e mentres, ollo para outro lado.
Calma absoluta nesta mañá.
O millo para recoller
e o soliño a aquecer.
Qué pracer, qué pracer!
My dear meat pie,
here you are
ready to eat,
not all at once!
Guests are not yet,
so I will keep you
for when they come
Os camiños do meu andar,
vellos camiños de carro,
polos que vou de vagar
en calquer intre do ano.
Gústame este acougo.
Un ceo sen sorpresas.
A calma do outono.
A morneza do sol
que nos prepara
para o que veña.
Abrindo o día con fortes ondas,
viñen papar o mar,
que me orballe,
me cubra de escuma,
de acompasados sons,
de correntes atraíntes
que me reguen as veas,
de cores que me ollen
e se deixen ollar,
que me avisen do perigo,
de querelo probar.
Este atraínte mar
quero conquistar.
No rural galego, a xente traballaba de sol a sol. Comezaba cedo o día para atender a súa facenda. Primeiro os animais e logo a xente.
Algún comezaba cunha copiña de caña (augardente) para quentar o corpo nas frías mañáns de inverno.
Cando os animais estaban atendidos, sentábanse a comer un almorzo que podía consistir, segundo os días, os hábitos de cada casa, nun caldo de rustrido feito con patacas picadas, cebola e un refrito de allo con pementón doce.
Outra xente almorzaban unha boa taza de café con leite e sopas de pan remolladas nél. Ese era o que mais se mantivo no tempo, pasando de xeración a xeración e aínda hai quen o toma.
Cando había tempo, facíanse as sopas de allo. Había que poñer rafas de pan de centeo nunha taza. Cubrir con auga ben quente. Deixar que remollaran ben e logo, se fose necerario, escurrir a sobrante. Preparar un refrito con allo e pemento doce que se poñía por enriba das sopas. Engadir azucar e, sen remexer nada, deixar a taza sobre a plancha de ferro na cociña de leña ata que se torrase un pouco por abaixo. Unha delicia que lembro con nostalxia.
No tempo dos traballos no monte, como cavar, segar, preparar a terra etc. acostumábase a levarlles ous homes as once. Unha ringleira de mulleres con cestas na cabeza subían polos carreiros que as levaban xunto aos seus. Era como unha merenda na que non faltaban chourizos, touciño, pan, queixo , chulas... e o viño xa o tiñan eles nas botas de pel das que se acanillaba separando a bota e deixando que un chorro contínuo fose gorxa abaixo. Esto era como un festexo porque, polo xeral, traballábase en rogas, coa axuda de veciños.
Ao almorzo tamén se lle chamaba a parva. Non sei ben o por qué deste nome.
Pasando ao meu desaiuno de nena, cando xa ía á escola, direi que, como na nosa casa tiñamos taberna e había de todo, dábanme un paquete de galletas tostadas que eu mollaba no leite collendo de seis en seis para que pareceran un bizcoito e me rendiran na boca. Un paquete ao día era moito! De vez en cando, un ponche que se facía cun ovo batido, engadindo viño de Sanson, ou café con leite.
Aos domingos, antes de ir á misa, tomabamos algo lixeiro pero ao volver, miña nai sempre facía unha tortilla á francesa que levaba cebola, ou quentabamos os cachelos que sobraran da noite, cortados en cachos pequenos e con cebola e, cando os había, algúns roxóns...
Outras veces, a xente facía papas para o almorzo. Estaban moi boas, quentiñas e espesas. Feitas con leite e fariña da que había na casa. Nalgúns lugares facíanas de millo. Unha amiga, contóume que as mulleres que estaban para parir, preparaban un bo lume na lareira e un bo pote de papas, e alí tiña lugar o parto.
Contáronme que pola zona da montaña luguesa, Caurel, Ancares, a xente almorzaba a base de pan con chourizo, xamón, ovos, queixo remasado que levaba augardente na súa preparación e picaba un pouco. Coñecín ese queixo! Cun trinco de queixo e unha copiña de augardente, xa ía o corpo disposto para o traballo.
Os meus almorzos foron cambiando ao longo da miña vida. Cando estiven noutros países, fun adoitando os que a xente facía. Un dos que mais me chamóu a atención foi o English breakfast, do que aínda uso algunhas receitas como os scrambled eggs ou os three minutes boild egg ou o seu delicioso almorzo a base de bacon, egg, baked beens, toast, cup of tea...Ou tamén o porridge ou os cereais con leite, torradas con manteiga e marmelada...
Deixo, a modo de anécdota, o que me contaron de cómo dous irlandeses que compartían aloxamento nunha pequena vila dos Apeninos, almorzaban ovos fritidos cada mañá, incluso cando tiveron que levantarse ás 5 am para ir ver os ursos.
Sen despreciar os cruasans con unha taza de café con leite cando me tocóu pasar por París.
Tamén nas vendimas, en Francia, souben apreciar os bos almorzos a base de foie gras, queixo de camenbert, salami...etc.
Para min, o almorzo, segue a ser a comida mais importante do día. Por eso, é case un ritual de mañá, na que vou dividindo o tempo entre o primeiro vaso de auga con limón, sementes de lino en remollo, levadura de cervexa, pasada media hora, a froita, e logo as torradas con diferentes tops ( marmelo, pavo, queixo) ou ( aguacate, sardiñas, sementes varias, tofu ou queixo de cabra), sempre poño nas torradas aceite de oliva e allo, logo todo o que se me ocurra. Acompañado dun té verde xaponés ou café con leite.
Lembro que nas clases de inglés que impartía e para propiciar unha conversa nese idioma, preguntaba ao alumnado qué tomaran de almorzo. Había de todo pero predominaban os almorzos "pobres" e non porque non tiveran con qué, senón, por falta de hábitos, por falta de tempo, por ignorancia... Pero notábase no rendimento e predisposición ante o traballo escolar.
Non son quén para dar consellos pero quixera, dende aquí, convidar á xente a mellorar o seu almorzo. Verán a vitalidade que gañan!.
Un dos meus favoritos: All bran, flocos de aveia e trigo sarraceno, con noces, froitos secos, froitas frescas e kéfir caseiro.
Outro dos meus habituais. Montadiños torrados con diferentes tops.
Nesta mañá de néboa interior,
seguindo o soar do Eo,
cantareiro e ledo
dibuxamos un círculo
no noso camiñar,
para abrazalo,
sentir o seu pulso,
deternos nas cores
deste outono solleiro.
Partimos de Fonteo,
deixando a acea a un lado,
adentrándonos no Carballal.
As barbas de frade a remollar,
son sinal de bosque san.
Non te deitarás sen saber
unha cousa mais.
As árbores pousan para nós,
déixanse retratar,
fachendosas das suas cores.
a quen mais ha de impactar!
Calade, que para todas hai!
Viramos en San Paio,
na ladeira que ten sol,
ata chegar ao Real
onde non ladran os cans
e as casas están de bo ver.
pedra vista, como ten que ser.
E nos, coas pilas cargadas,
fotos e fotos gardadas,
atravesamos Basín
pasando por Pena Cobreira
cobixo da Xenoveva,
chegamos a onde empezamos,
a Fonteo.
supercalifragilisticoespialidoso esternocleidomastoideo.... son palabras que se perderon no tempo dos meus anos de academia de mecanografía e taquigrafía en Lugo.
A miña primeira Olivetti, e a única máquina de escribir que tiven, escribiu os meus primeiros poemas alá polos finais dos anos sesenta, principios dos setenta.
Hoxe, repousa felizmente no faiado, agardando que pase o tempo e alguen pouse os ollos nela e tamen as mans para ver como funcionaba o aparello que nos redimiu de escribir á man e nos uniformou coa letra impresa.
Pero eu non quería falar da máquina de escribir, senon das primeiras revistas que tiven na miña xuventude e dos contos que viñan nas tabletas do chocolate.
Un primo meu, agasalloume, por reis, cunha subscrición á revista Readers Digest, por un ano ou mais.
Funas coleccionando e encuadernando nunhas tapas que mandaban ca revista. A foto xa di bastante!
Cando meu pai viaxaba a Lugo facer compra para vendermos na nosa tenda, sempre me traía pasteis "recen feitos", que así os pedía el para a sua nena, que lle gustaban moito. Pero xa, mais adiante, eu quería que me trouxera unha revista. Non sabía de ningunha en especial, así que, el, mercaba "La Actualidad" e, a min, que era de boa conformidade, gustábame esa revista.
E, como unhas cousas pedían outras, susbcribinme á revista Integral que tamén se editaba en Catalunya. Os temas que trataba eran interesantes. Alimentación natural, comunas, contracultura, vida sa...
Cheguei aos días de hoxe con ela. Aínda a merco de vez en cando ou leo na biblioteca pero xa non é o que foi nos primeiros tempos. Gardo, eso si, unha boa morea delas no faiado.
Pero, falando de faiado, onde eu lía aqueles contos clásicos que viñan nas tabletas de chocolate Carmiña, un chocolate elaborado en Lugo, penso, como o café Candelas, eu non gardei ningún daqueles mini libros pero sí que vin un nunha tenda de antigüidades e que tiña o prezo de 100 pesetas de daquela.
Todo o que puiden encontrar en Internet foi esta foto que da idea de como eran aqueles contos. Hoxe, gustaríame poder telos e lérllelos ás miñas netas, pero recoñezo que son contos que tiveron a súa razón de ser, noutra época e que, quizais non vaian ben nos nosos tempos, xa que son contos un tanto machistas.
E despois diste repaso polas miñas primeiras lecturas, case me atrevo a dicir:
SOMOS O QUE LEMOS, O QUE COMEMOS, O COMO NOS CRIAMOS...
O "Camarada" X, ten todo o tempo para sembrar o monte de figuras. Unhas son aproveitadas de madeiras con formas, que él decide o que van ser, outras son obxectos en desuso cos que crea e recrea historias que teñen que ver co mundo que o rodea. Así atopamos peixeiras, pescadores, barcos, arados de ferro, autobuses... que el transforma en esceas nun mini escenario onde se representan, co seu decorado correspondente, como xardíns, pozas de auga que son mares onde o pescador vota a sua cana, ou cervos que corretean polos prados...
Todo o bosque parece un lugar de encantamento: arpas, troncos con deseños, ou con bolboretas xigantes aleteando colgadas das árbres...
Un lugar, preto do mar, no meio dunha paisaxe virxe, sen outros seres que o habiten mais que os imaxinados por este artista, que se fai chamar "Camarada" e do que se puidera pensar que se trata dun louco, dun excéntrico... Lémbrome de Man, o home de Camelle, que construía esculturas usando os cantos rodados que o mar deixaba na beiramar, onde habitaba, tamén, nunha casa construída de refugallos, de lixos varios que él artellaba da maneira mais artística e sinxela, pero que non faría calquera de nós,
Andado algún tempo, atopámonos nunha festa en Rioxoán. Quén o diría, pero ías ás festas e bailabas moi ben. Case non te coñecía ata que me refrescaches a memoria. Estiveramos todo o tempo xuntos naquela festa. Eu medio empezaba a quedar con un mozo para a festa do Cádavo pero logo apareciches tí, e deixeino plantado. Nunca lle gustóu! Ainda se lembra!
A partir de ahí, viñas algunha vez por Fonteo, aos domingos, como se estilaba. Non sei que medio de transporte usabas porque non había. Se viñas andando dende Peredo... (10 kms ou mais) e logo volver.
Daquela, escribiamos cartas. Non había outra maneira de estar en contacto coa xente que vivía lonxe.
Conservo todas ou case todas as longas cartas dende diversos lugares nos que estiveches. Tamén algunhas fotos, a maior parte, da tua etapa de lexionario en Villa Cisneros. Dende Holanda, Barcelona, Paraxes (Meira), dende aquela casa comuna na que se quedaron os meus libros de Sabato que che emprestara...
O día que fun polo teu estudio, por vez primeira e última non cho levei. Foi este mesmo ano.
Apareciches desfilando polo estreito corredor, entre as tuas obras, con gorra e fusil de lexionario. O teu sentido do humor non che fallaba nin nos peores momentos.
Pódese dicir que mantivemos un certo namoramento de xuventude que logo se converteu nunha amizade permanente e duradeira. En Lugo saliamos como calquer parella facía naqueles tempos. Eu era estudante alí e tí, cando viñas das tuas viaxes sempre me convidabas a pasteis e un Tio Pepe, na rúa das Docerías. Ensinábasme a xogar ao billar, camiñabamos polas costas do parque...e, cousa insólita, iamos de discoteca, onde o teu bailar chamaba a atención da xente, era insinuante, atrevido, libertario...
Eu tamén collín voo e lanceime ao mundo, como ti facías. Aí foise enfriando a nosa relación amorosa e pasamos a ser simplemente amigos. Fomos xuntos en auto-stop a vendimar a Francia, á rexión de Pomerol. Compartimos colchón no chán, por falla de medios de aloxamento, pero como se foramos irmáns. Nin un pequeno roce. Pode soar raro pero tí e eu nunca tivemos intimidade. Aínda cho dicía o outro día en Lugo, naquel café da Praza do Campo Castelo e tí, ríndote, contestabas que estabamos a tempo de tela! Ben sabiamos que non. Que nos mantivemos "puros e castos" dende que nos coñecemos. Non eramos seres normales, Paco!
Nestes dous últimos anos, con eso de que acediches, por fin, a certos aparellos tecnolóxicos, comunicámonos moito polo whatsapp. Intercambio de imaxes que faciamos nos nosos paseos, eu por Fonteo, ti por Peredo. Sobre todo sombras de nos mesmos cos cans. Non sei quen empezóu primeiro. Secadra eran un agoiro da sombra que se tendía como a "Negra Sombra" de Rosalía: unha señardade! Un preludio da túa partida a algures.
Sempre estarás no meu corazón, e cando eu vaia para esa viaxe, seguro que te atoparei para falar do que foi a nosa vida toda dende que nos coñecemos, benquerido amigo!
A pundo de terminar Os Maias de Eça de Queirós, unha novela apaixoante que me engaiolou todo o tempo, eu que apenas leo novelas, pero esta caloume fondo porque abarca moito, está maxistralmente escrita nun portugués que entendo e que xa ata penso...Era o segundo intento de lela. Fai anos que a collín e non fun capaz de poñerme porque me parecía moi afastada do tempo presente e pensaba que non ía aturar tanta fidalguía. Pero non foi así, porque souben ler entre lineas o que se quería transmitir e eso gustoume.
Na pota cocíñase, a esta hora, o caldo galego. O noso caldo. Leva toda a mañá facelo. Eu vou por partes. Uso a pota rápida e primeiro cozo as fabas co unto e a carne de porco. Mais tarde engado as patacas cortadiñas en anacos irregulares e pequenos. Por último, e xa ca ola destapada, póñolle as verduras, que neste caso é navicol. Así vai estar de moi bo comer!
E mentras eso se fai, eu, escribo. Non o que cavilei escribir cando ía camiñando, senón o que dificilmente lembro, xa deformado, carente da instantánea que motiva os meus escritos. É como se perdera cor, como un tecido destiñido e carente de vitalidade.
Deixo algunhas das imaxes que fun recollendo ao meu paso e que din mais que as miñas palabras.
