O OUTONO DA VIDA

Como cada ano, malia aos cambios climáticos, aquí chega o outono cumprindo co seu calendario. Toca recoller os froitos que reviviron cas últimas chuvias e que estaban medio aletargados, agardando a que a climatoloxía lles fose propicia para o seu desenrolo, acabaron dando o mellor de sí mesmos e a nós tócanos colleitalos e conservalos para que duren boa parte do inverno.

Despois de soutar castañas e noces, mazáns, cabazas e marmelos aínda nos quedan os cogumelos que non se deixan ver, alomenos nos sitios nos que o facían.

Empezando polas castañas, que tanto asadas como cocidas son ben sabidas, fixen hoxe unha receita de turrón de castaña. Non é a primeira vez que a fago e agardo que non sexa a derradeira, malo logo!

O post de hoxe trata de como convertir as castañas nun exquisito turrón.

Para comezar, hai que quitarlles as dúas peles meténdoas uns minutos en auga fervendo. E sen deixar que arrefríen, queimando un pouco os dedos, ir descamisándoas. 

Con elas, hai que preparar un puré de castaña. Primeiro cocelas en auga ata que estén brandas e darlles o último fervor en leite. Dese xeito xa se poden triturar ou esmagar ata formar un puré que se reserva.

Mercar un bo chocolate artesán e fundilo a baño de maría ata que se poida mesturar co puré de castaña.

As proporcións poden atoparse no link que deixo da receita, ao final do post.

Pódese engadir froitos secos, no meu caso sempre lles poño crocanti de améndoas e tamén, hoxe, por experimentar, un chupito de whisky. Pero xa me esquecía de que na receita que teño, suxiren poñerlle tamén catro dátiles picadiños ou triturdos.

Esa masa ponse nun molde de cake, sobre papel de forno deixando suficiente papel para poder retiralo do molde, unha vez que arrefríe ben na neveira. Tamén lle engado por riba o mesmo crocanti.

Logo pódese embasar ao baldeiro para conservar máis tempo na neveira, ata que teñamos con quen compartilo.

Lendo un libro que me deixóu a furgoteca, "El libro en tiempos de guerra" de Andrew Pettegree, por certo moi interesante, atopei unha foto que me chamóu a atención.

Nos tempos de guerra, había pouco que comer. Proliferaron os libros de cociña, entre outros,  que daban ideas de como facer que a comida chegara a todas as bocas. A frugalidade, a mellor solución!

As castañas, gran alimento para animais e persoas nos tempos de fame, foron o substento da poboación rural e consideradas un ben de primeira necesidade.

Aínda conservo a murgaza feita por meu pai, coa que colliamos os ourizos, unha especie de pinza feita de carballo. Pode ter máis de cincoenta anos.

Coincidindo coas castañas, está a colleita do millo, outro producto ben estimado antes e agora, como as castañas. Onte, na casa dunha veciña, fixéime no trenzado que lles fan ás espigas para penduralas do faiado das cortes ou palleiras, fora do devezo dos  ratos. Uns nos ben feitos e seguros, cunhas mans gastadas polos anos pero eficaces na mestría da conservación dos froitos.

Mágoa que todo iso morra no esquecemento!

Neste link, atoparedes a receita que uso.

 htpps://canalcocina.es

TURRÓN DE CREMA DE CREMA DE CASTAÑAS SIN AZÚCAR

CUDILLERO

 

Onte, 28 de setembro, levanteime ás 5.00 da madrugada para coller o autobús en Lugo que nos levaría a Cudillero, Asturias. Viaxábamos co grupo de Galicia Infinita, unha empresa adicada ás viaxes turísticas con base en Sarria pero que recolle tamén en Lugo capital.

Chovía nas primeiras horas da mañá e non paróu ata que chegamos a este lugar, considerado un dos pobos máis fermosos de España, situado na Comunidade do Principado de Asturias, ao norte da península ibérica.

Alí xa nos agardaban duas guías que nos acompañarían durante o noso percorrido por esta vila que parece descolgarse das ladeiras das montañas que a gardan, como se fose unha enredadeira. A súa forma é de "V" ou de cóbado, parte do brazo. Pode que de aí veña o nome de Cuideiru, que é como se chama en Bable ou no dialecto propio desta localidade que nacéu sendo un pequeno porto pesqueiro para se convertir no máis importante de toda Asturias.

Empezamos polo porto que é o que está na parte máis baixa e dirixímonos a unha praza na que se poden ver as antigas casas dos pescadores, pintadas en cores alegres coa pintura que lles sobraba de pintar os barcos. Nesa parte baixa é onde se encontran os bares con terrazas, as tendas de productos típicos, como é a sidra que se toma nunhos vasos grandes unha vez que se maza no reborde do vaso, antes de forma artesanal por escanciadores e agora xa de forma mecánica. Un culín que non pode faltar para coller folgos se nos diriximos aos miradores da parte máis alta, uns setecentos e pico de metros de altura sobre o nivel do mar.

Alí dividímonos en dous grupos de vintecinco persoas, cada grupo con súa guía que nos falaba por altofalante e podiamos escoitar todas as explicacións que nos ía dando. Empezamos por subir por calexóns estreitos e moi empinados, parando a ver os restos de muralla que tivo no seu día, con canóns apuntando a ensenada dos que se conserva un resto que está chantado no medio da praza.

No edificio que hoxe alberga o Concello, houbo arredor do S.XIII un señor feudal que tiña ao pobo subordinado ata que a unión de todos os habitantes lograron desfacerse das ataduras e vivir en liberdade. Eles mesmos construíron a igrexa de San Pedro, á que agarimosamente lle chaman La Catedralina, e da que se senten orgullosos. Garda a mesma forma orixinal pero convertiuse nuha igresa moderna e moi acorde coa arquitectura do lugar. Na seguinte foto é o edificio que sobresae no lado esquerdo.

Segundo subiamos ora por escaleiras ou por calexóns, (caleones no seu dialecto) chamóunos a atención unha especie de muricegos pendurados dos balcóns. Non eran tal senón pequenos tiburóns abertos como se fai co bacalau cando se pon a secar. Con eles elaboran un prato típico de Cudillero que xa só se pode probar nas casa particulares e que se chama "curadito". A pel do peixe, unha vez seca, é unha lixa que pode quitarlle o óxido a calquera ferro.

Cudillero ten uns cinco mil habitantes na actualidade e vive máis que nada do turismo, especialmente no verán e tamén durante o ano. Por eso hai moitos hospedaxes, nos sitios máis escondidos ladeira arriba seguindo a ruta turística marcada con barandas azuis e frechas brancas no chan, ben protexidas dos precipicios das ladeiras con excelentes vistas dende todos os ángulos.

Neste percorrido hacia a zona máis elevada na que hai miradores con amplas vistas sobre o mar Cantábrico puidemos descubrir a persoeiros importantes como pintores que plasmaron escenas desta vila en coloridos cuadros, algúns nados aquí e outros vindos da fora. Un deles foi Jesús Casaus Mechó, nado en Barcelona pero que vivíu en Cudillero.

Pasamos polo museu das caracolas ou cunchas que están pegadas na fachada e alberga cunchas de todo tipo no seu interior ao que non puidemos entrar por estar fechado no domingo.

Esta é unha ruta que vai a un dos miradores na parte alta. Todas as calexas están máis ou menos deseñadas como esta que se ve na foto.

Logo de xantar nun restaurante ás aforas de Cudillero no que degustamos as fabes asturianes nunha receta con cogumelos e langostinos  seguido de merluza con patacas fritidas e un doce de queixo que esstaba para comelo dun bocado pero fixémoslle pola vida coméndoo aos poucos, café para terminar e poñer rumo a Luarca que quedaba no camiño de volta e onde paramos primeiro a ver o suntuoso cemiterio no cume dos acantilados, rodeado de mar, con mausoleos impresionantes, baixamos ao centro desta localidade tamén mariñeira para ver o calamar xigante e sentarnos nalgúnha terraza con vistas ao mar.

Tería que dicir que se fixo unha película en Cudillero, "El Cristo del Océano", que aos habitantes do porto se lles coñece como os Pixuetas e aos do cume Caizos, unhos por peixeiros e os outros por comerciantes. E quen queira saber máis, que busque Cudillero na web.

Unha canción que acompaña ben esta crónica.

ARXIMIRO VIVE!!

 A cita de onte, sábado, 13 de setembro de 2025, tiña como obxectivo facer unha andaina polos lugares do mestre republicano, represaliado polo franquismo, vilmente torturado ata acabar coa súa vida cando tiña 32 anos.

Hoxe, 14 de setembro cúmplense 120 anos do seu nacemento e quixemos renderlle unha homenaxe facendo un percorrido dende os meandros da Cortevella, Martín, (Valeira), non precisamente ata o lugar no que naceu e exerceu de mestre, San Bernabé, e do cal partíu para non volver, levado á forza por unhos falanxistas sen escrúpulos que fixeron do seu traxecto ata a morte un calvario de salvaxadas que arrepían so ao escoitalas despois de estar silenciadas tantos anos, por medo, por ser un tema tabú do que non se quería falar. Pero encamiñamonos a outro lugar no que tamén fixo escola particular, antes de chegar a ser mestre oficial naquela época na que apenas había escolas públicas, e que o ensino, sobre todo no rural era levada a cabo por mestres chamados escolantes. Arximiro, facíao por vocación e por ganar para acabar os seus estudos.

Así que chegamos a Mendreiras, unha aldea de Martín, case no cume da Marronda, con amplas vistas arredor, con máis hórreos que casas, por certo restauradas e coidadas as máis delas, nas que se vía que viña xente na fin de semana e polo verán, casas que seguen restaurándose porque uns polos outros, todos queren que as súas casas sexan coidadas e conservadas xa que son a historia dunha aldea, dunhas xentes que viviron aquí na montaña, afastados dos lugares máis poboados nos que había feiras e comercios.

E logo de ver e admirar e fotografar este conxunto rural tan armonioso e cheo de vida, agardábanos unha sorpresa nun lugar afastado da aldea, entre fragas que ofrecían silenzo, paz, natureza pura, chegamos á escola de Mendreiras que foi feita polos veciños e veciñas polos anos 40 e que durmía entre a maleza, esquecida e sentenciada a morrer  e ser engulida pola floresta, pero que foi rescatada fai un ano, polos veciños que quedan, e decidiron convertila nun centro social, na casa do pobo, nun lugar de encontro para sentarse a contar cousas, a compartir convites e darlle algo de vida a este lugar tan recollido na montaña. 

Alí atopamos un lume que quentaba todo, unha cociña na que facer un café, unha grande mesa chea de manxares de todas clases, bebidas, doces, noces do lugar, andeis con libros, obxectos antigos... e todo alí agardaba para agasallarnos, con bebidas postas a enfriar nunha tina con auga... non faltaba detalle!

Tamén nos agasallaron coa intimidade, deixándonos ao grupo desfrutar en solitario dese momento tan especial, para poder falar e lembrar ao mestre Arximiro Rico Trabada, de tanto como él se preocupóu por espallar cultura entre as súas xentes, do legado que deixóu, do prezo que tivo que pagar por ser unha persoa entregada á súa tarefa de ensinante concenciado, de querer dar luz ao pobo, de ter liberdade de expresión, por non facer mal a ningúen. Así foi daquela, nos tempos escuros da guerra inútil entre irmáns. Arximiro morreu no 1937 en plena contenda civil en España.

Pero alí puidemos ler os poemas que lle traiamos, e unha peciña teatral lida a dúo, pois Arximiro tamén facía teatro na súa escola de San Bernabel.

Nesta casiña da fraga, escola veciñal, fomos recibidos cunha carta de benvida sobre a mesa. Como se os gnomos da fraga da Marronda ( que por certo había varios no centro da mesa),  nos tiveran preparada esta acollida, pero deixándonos ao noso aire!

Grazas ás veciñas e veciños de Mendreiras, por esta oportunidade de compartirmos algo do seu e darnos a coñecer como cambian os tempos, como cando se ama, se poden facer tantas cousas, porque esto é unha proba de amor ao sitio onde naceron aos seus devanceiros e devanceiras e queren conservalo.

Volveremos!

E aquí deixo algúns dos poemas que se leron alí:

A túa curta vida

Rica en cultura

Xa recolle os froitos

Incomprendidos daquela.

Mestre de luz fuches

Impartindo saberes

Renovando a escola

Oferecendo axudas

Abrindo concencias

Respectando normas

Xerando inquietudes.

Ira dos iñorantes

Medraba como hedra

Invadindo a túa vida

Roubándoche o dereito

O dereito a estar vivo.

Beatriz Pin Díaz

(Acróstico)

A lus viches no belo San bernabél

Rente ó val as fontes correndo;

Xa eras un neno observador e xeneroso

Inquedo de espírito e pensamento;

Matinando sempre nos teus estudos

I´ê facéndote mestre, logo menciña;

Rompendo tendenzas  a impartir comezaches,

Observando a natureza e prantando.

Retumba a bil guerra no horizonte,

Índose a túa vida de bo republicán

Co desprezo mortal falanxista, 

Oscurecéndose Valeira corenta anos.

Tod´ô alumnado da túa escola

Recorda sempre o teu bo maxisterio:

As materias de campo, as obras teatrais...

Bachilleres e doutores sacaches,

A universidade do San Bernabél chamaban,

Dando de ti a mellor docencia

Á vecindade rigor ilumiñabas.

Antón Cando

(Acróstico a Arximiro Rico Trabada)

MORTE DUN MESTRE

En San Bernabé,

terras da Marronda, 

esbirros de Atila

petaron á porta.

Abriu Arximiro,

faro dos humildes,

prendido o levaron

pola serra arriba,

por quendas montados

a cabalo del.

Xa en Montecubeiro,

quitáronlle os ollos,

cortáronlle a lingua,

e máis os testículos, 

rematando o crime

a golpes e tiros.

Malditos canallas,

nunha atroz matanza

a vida segaron

dun home de ben,

bo e xeneroso.

Arximiro Rico,

mestre da República

o seu maxisterio

e a súa memoria

por sempre presentes

aquí seguirán,

nestas terras bravas

da Galiza mártir.

Xesús Trashorras

A TRAVÉS DO EO

 

Así estaba a praza do Cádavo, (Valeira / Baleira) cando cheguéi pouco máis das dez e media da mañá, carregada cos bártulos para ocupar un stand nesta mostra de productos que teñen que ver co río Eo na súa traxectoria de 81 kms ao encontro co mar en Ribadeo.

A carpa na que tería lugar a degustación de mexillóns e xoubas,  tiña os fogóns preparados  para cociñar tanta fartura que nos agardaba logo de escoitar a charanga Louband que animaba o ambiente na praza e mesmo baixo a carpa cando a chuvia empezóu a desfacer a festa. 

Ao final so ocupamos tres dos cinco stands que estaban preparados. Faltóu xente, tal vez por mor da chuvia ou do cansazo. Así que os primeiros fomos Ovapiscis e o noso stand de libros de Antón Cando e Beatriz Pin no que non podía faltar o que escribimos xuntos:  Entre Nós e o Eo, que era o que máis tiña que ver co evento.

Aquí estamos co madrugador Jesús da Ponte,  case centenario, que veu acompañado da súa coidadora, unha moza colombiana moi animada e festexeira que o leva a todo canto evento hai en Valeir /Baleira e así ambos se adivirten.

Logo foron chegando familiares que nos acompañaron e sacaron moitas fotos cos nosos libros e nos mercaron tamén algúns que levarían para Barcelona, para agasallar a amizades e para telos na casa como un bo recordo.

Aquí estamos con Sergio, do Val de Arán, e Mónica Pin. Ambos trasplantados de ril varias veces; sete no caso de Sergio que é un valente e conduce dende Catalunya á Galiza todos os veráns. Ten saído nos medios do país por este motivo dos numerosos trasplantes. O último foi grazas a un irmán donante. Traballan pola causa de donacións de órganos tan necesarios e escasos. Todos os anos editan un calendário con fotos e textos sobre este tema para sensibilizar a poboación e darlle visibilidade.

Amenizado pola charanga Louband que tocaron e bailaron para o público, sen pausa e movéndose por todo o escenario, vestidos como se ve na foto e que nin a chuvia os arredóu de seguir tocando, mesmo debaixo da carpa que xa empezaba a estar chea de xente que viña á degustación oferecida de balde para quen quixera mesmo repetir unha, duas ou tres veces. Eu fun unha que aprendín de contado esa maniobra de ir comendo e poñéndome de novo na rea e así ata que quedei farta.

O alcalde de Valeira / Baleira , Ángel Martínez Puga, tamén pasóu polo noso stand e mesmo nos mercóu un libro e dixóuse retratar con Antón e comigo.

Os de Ovapiscis levaron un acuario cos seus alevíns e con ovos que poden vivir sen estar na auga.

As futuras troitas, movíanse sen parar, como aprendendo a nadar despois de ter saído dos diminitos ovos de cor laranxa e forma redonda. Tamén trouxeron os seus dous cans que son moi entendidos na materia.

Logo da degustación, volveron  tocar os de Louband para bailar o comido mentres, fóra da carpa caía a chuvia a pracer, nunca mellor dito, porque os lumes hai que apagalos dende o ceu cando dende a terra nada se pode facer.

E así remata este día festeiro e divertido que sube un pouco os ánimos antes de poñer o pé en setembro e ir camiño do inverno, paseniñamente, como quen non quere a cousa, pero sí, xa imos cara ao longo inverno que nos espera neste lado do mapa.

E por se nono contei ben, aquí está a prensa para darlle un toque diferente.

FEIRA DE ARTESANÍA

 

 A Feira de Artesanía de Castroverde vai polo seu XVIII aniversario e cada ano hai algo novo que admirar.

Esta vez, a asociación cultural e musical Zucurrundullo tiñan preparada unha recreación musical teatral do que foran as feiras  antigas cando os cegos tocaban o violín e o criado do cego levaba as coplas que cantaban acompañándose da música e que vendían aos feirantes. Nelas narrábanse historias do lugar, historias boas e malas que perduraron no tempo grazas ao traballo de recompilación que fixeron algúns músicos e historiadores.  Eran, normalmente, as mulleres as que levaban os productos da horta e dos animais domésticos e os homes máis ben se encargaban de vender gando maior, como os xatos os cochos e as mulleres, as galiñas, coellos... 

Nestas feiras alén da compra- venta tamén se ía a socializar, a buscar mozo ou moza, a criticar uns aos outros, e pasábano ben. Logo sempre se lle daba alegría ao corpo comendo e bebendo o que por alí se encontraba como polbo, roscas, pan de trigo, que daquela era moi aprezado.

Se tivera que destacar algo desta feira, sería o pregón que deu unha muller, Pilar Alicia Carballedo Portela, nada en CastroVerde e filla dunha veciña miña que se foi antes de tempo e a que ela adicóu o seu pregón, que fixo fincapé no esforzo que as mulleres das xeracións anteriores fixeron para que as súas fillas e fillos cumprisen os seus soños e fosen o que querían ser. No seu caso, ela sempre quixo ser xornalista e cumpríu ese soño.

Nestas feiras pódense ver os distintos oficios que había en tempos pasados e que aínda seguen vixentes grazas a que algúns artesáns os seguen practicando e os poñen en valor, como son os zoqueiros, ferreiros, albardeiros, costureiras, ceramistas, panadeiros...

Unha característica desta feira de Castro Verde que non teñen outras son as chamadas "pendellas", que son construccións feitas para vender. Están construídas de pedra e lousadas. Teñen unha especie de mostrador tamén de pedra no que se amosan os produtos  (vendedor do lado de dentro e compradores do lado de fóra).

O que máis abonda hoxe en día son artesanías

populares como o traballo do liño, lá...obxectos elaborados en madeira, metal, textil...

E non só se limita a obxectos útiles ou decorativos senón que a gastronomía está por todos os lados. A máis salientable é o polbo á feira, o churrasco, os queixos, os embutidos, o pan, os doces, as bebidas, o mel...

Pero tamén hai libros. Libros de Vello, e libros de autores e autoras dos nosos tempos. Concretamente hai un stand adicado aos libros recén saídos do forno que me deu aconchego, e xunto con outros compañeiros e compañeiras ofrecemos tamén outro aspecto da nosa cultura. Tamén se venderon xunto cos libros, marcapáxinas con múltiples deseños que tiveron moi boa acollida.

UN TARDEO NA ILLA DE SAN SIMÓN

Os campamento musical na Illa de San Simón, perto de Vigo e Redondela, levóunos ás avóas e avós, a pasar unha tarde en familia, con música, cantigas compartidas e acompañadas tanto polo profesorado como polo alumnado chegado facía dous días de varios puntos de Galiza para pasar alí a semaniña enteira. Pero houbo quen non aguantóu máis de tres días. Estar nunha illa impón. A ver cómo saes dela en caso de apuro e cos ventos soplando por todos lados e a oleaxe, e a historia da illa que foi lugar de corentena para leprosos, e campo de concentración na gerra Civil española. Pero pagaba a pena a experencia. A nosa neta foi unha, senón a única, que se veu de volta connosco ao final da tarde. Xa tiña a maleta feita dende pola mañá e medrara o mar un milímetro coas súas bágoas de dous días.

Así foi o desembarque, triunfantes despois dunha travesía con algo de marexada, chegamos á illa e o recibimento non podía ser mellor. Todas e todas, alumnado e profesores nos recibiron con música, alí no espazo chamado praza onde ía ser todo o tardeo que nos agardaba con cantigas compartidas e ben adoviadas coa música dos violíns, guitarras, percusión...que nos fixo sentir grandes nun lugar tan pequeno como illado.

Había cadeiras para sentarnos a xente maior, bebidas variadas e moita gana de sermos protagonistas dunha tarde na compaña dos que máis nos queren e queremos: os nosos netos e netas, de todas as edades.

Antes de comezar o concerto, previsto para as 18.00, dinme un percorrido pola illa para ver en qué consistía.

Con ben medrados eucaliptus que movían as súas copas ao son de todos os ventos facendo un ruído de fondo que xa era algo inquedante para quen non ten costume de vivir nunha illa tan pequena. Fun atopando algunhas esculturas que miraban ao mar, dependencias para o aloxamento dos e das asistentes ao campamento, cociñas, comedores e servicios... Unha piscina portátil de gran tamaño e que ían usar aquela mesma tarde e que nin con esas, a nosa neta quixo quedarse a pasalo ben nela. Claro, praias alí non hai e tamén é bastante perigoso para a rapazada, xa me decatei no momento. Se cadra eu tampouco me quedaría alí de boa gana! Cecais foi mellor que non completara a semana de campamento ata o domingo no que irías pais e nais a buscalos e terían unha festa. Pois, case fixo ben. Se non fose porque pagaron un pastón pola semaniña enteira... e a experencia sempre sería enriquecedora tanto no tema musical como de convivio con outras rapazas e rapaces.

Quen queira saber a historia da Illa, que a busque porque  eu non vou contala tan ben, porque nona estudei a fondo, así que deixo aquí, de contado, un puñado de imaxes que fixen a correr, ata fun ver o cemiterio, do que falaba no seu libro As horas mortas, de Emma Pedreira.

Hai algunha casa de estilo indiano no medio de tanta zona axardinada e de frondosa arboreda que fan do lugar un sitio ideal para ir escribir un libro ou descansar.

Unha vista do pequeno cemiterio que alí se encontra.

Esta debe ser a ponte que una a illa máis grande con outra máis pequena que se ve no plano que deixei máis arriba.

A Ponte de Rande vista dende o barco. Houbo unha contenda alí en Rande, no 1702 entre forzas anglo- holandesas e hispano-francesas, durante a Guerra de Sucesión Española.

No barco, xuntas, as dúas avóas de Mínia, a materna e a paterna, felices de ir pasar a tarde con ela e animala a que seguise no campamento, pero o que pasóu, foi que se veu de volta connosco e colorín, colorado!