UN DÍA EN NAVIA DE SUARNA

 Navia é unha vila de montaña,

Navia é o río que a percorre,

Navia é unha deusa celta,

Návia é a miña neta

Navia é a cunca 

onde beben os Ancares.

Coa ledicia que da un día de sol outonal, dirixímonos a Navia de Suarna para un encontro multidisciplinar de artistas que dentro das súas particulares facetas ían facer resaltar a importancia desta vila da montaña de Lugo, para darlle visibilidade e poder mellorar as súas perspectivas culturais, turísticas e de recuperación do rural, do seu entorno tan ben dotado de beleza natural, cun río, o Navia que, como o Eo, van ao encontro do mar Cantábrico.

Mentres a mañá se organizaba en torno ao traballo de campo que levarían a cabo pintor@s e fotógraf@s, outra parte do grupo fixemos unha pequena ruta a carón do río ata a pintoresca aldea de Barcia pasando por prados cheos de cabazas, de viñas, figueiras, nogais, pomares e toda clase de froita riveirega. 

Alí atópase o aloxamento turístico Casa Quiñoes, que chama a atención polo conxunto artístico que o seu anfitrión, un emprendedor xoven, conseguíu facer dunha casa dos seus antepasados, unha casa con hórreo e deseñada para o desfrute dunhas vacacións nun enclave paisaxístico inigualable. Toda ela é unha mostra ou museo etnográfico alén de ser un lugar tranquilo, soleado, acolledor en cada rincón dos moitos que puidemos ver.

Ao regreso, xa había moitos pintores que acabaran de facer os seus bocetos. Logo mellorarían todo no seu estudo ata quedar ao seu gusto e estilo propio. Puidemos ver algúns dos traballos dos que logo haberá unha mostra. 

Todo esto foi organizado polo escritor e poeta naviego, Toño Núñez e a asociación á que pertence, A. V. Irmandade Naviega, que ten interese especial en que o seu castelo, medio en perigo de ser unha ruína, se poida rehabilitar para uso público. Ao mesmo tempo, facer unha chamda de atención para que o rural sexa un lugar ao que veña xente, que poidan usar as vivendas que hai baleiras, dar traballo e aloxamento a personas que buscan un  medio de vida. Deste tema falóunos José Luís Martín Palacín, de Acción Cuarto Mundo, que xunto con duas estudantes de temas sociais que pasaron algún tempo investigando no contorno de Navia, sobre as vivendas que poderían estar dispoñibles para ser ofrecidas como fogar para traballadores na zona, charla que tivo lugar no Caserío de Meiroi, un restaurante con productos da súa propia granxa, onde poidemos degustar carne de tenreira Cachena. Todo moi ben cociñado e un trato familiar, incluído os mastíns que gardan a casa dende o alto do tellado foron moi xentís.

Rematamos cun recital poético por parte dos e das poetas convidados/as e coa música do músico Vadím Yuknevich que interpretóu varias pezas co  acordeón poñendo punto final a este día inesquecible, a carón dos Ancares.

Por se todo isto fose pouco, agardábanos á saída, na terraza, un cesto con un tarro de mel, un libro sobre Navia e un folleto turístico para non perdernos.

A VIAXE

 Despois de dous meses que se me fixeron longos sen ver a miña familia, con dana ou sen ela, emprendín a viaxe que me levaría por terras de Lousame e Rianxo ( A Coruña). Despois da familia está o mar, que sempre quero ver.

Chóveu todo o traxecto pero non demasiado. Era bastante levable. A esa hora non había moitos vehículos na estrada.

Era pola tarde e agardábame un gran abrazo das miñas netas que me puxeron ao día nas súas cousas. 

Á mañá seguinte quedamos soas xa que súa nai e seu pai tiñan que asistir á xuntanza de brigadistas para arrincar acacias do monte en Padrón. 

Decidimos facer unha pequena excursión en bici e monopatín ata un lugar próximo ao que acostumamos ir sempre. Levamos ao coello Tití na cesta da bici, con tapa de furadiños e atada para que non saltase fóra. Coa correa de Noa e o arnés do coello, démoslle uns paseos polo campo para que comese herba e se sentise libre e feliz.

Voltamos para xantar na casa dos avós maternos e xa ao caer da tarde, fun a Rianxo facer uns recadiños, ver unha amiga e dar un bo paseo pola riveira. O mar estaba para contemplalo e gardalo no recordo, por iso fixen algúnhas fotos. Ao fondo pódese ver Rianxo. A foto foi feita dende a praia da Torre en Taragoña.

Era sábado e pola noite vimos, na casa, o filme, Gremlins, de Spielberg, dirixida por Joe  Dante que trata dunha invasión de seres malignos que acaban con todo ao seu paso e multiplícanse como ratas. 

Domingo pola mañá, decidimos ir a Rianxo as miñas netas e máis eu. Sempre me da un pouco de medo levalas no coche pola miña conta porque non se sabe o que pode pasar. Pero hai que perder os medos e encarar o mundo. Así que Mínia foi probando a cobertura dos seus talkies que acadaron unha boa distancia dende a base.

Polo camiño ía pensando cómo faríamos. Deixaríamos o coche na praia da Torre e iríamos a pé ata Rianxo, bordeando o mar polo paseo marítimo e vendo cousas, como o castelo da Lúa e algúnhas aves como cormoráns, garzas reais...

A marea estaba moi baixa deixando ao descuberto moitas rochas nas que estas aves pasan o tempo cando percuran algo novo que comer. 

Os cormoráns, pousados cada ún no seu pau, vixían as súas presas dende as alturas. Levan anos facéndoo.

Pasamos por outra praia máis pequena, a do Pazo, onde puxeron un chiringuito dende fai pouco. O día de antes estaba cheu de xente pola tarde. O sitio non podía ser mellor para rematar unha tarde de praia.

Chegamos a Rianxo e fomos directamente ao mercadiño domingueiro, mirando cousas, deixándonos embaucar polas vendedoras. Mínia buscaba uns zapatos do estilo que levaba Michael Jackson, para cando se disfrace dél no Halloween. É o seu ídolo!

Navia non atopaba nada que lle interesara. Vimos unhos vestidos moi bonitos e eran da súa talla. Estaban alí para ela. Eran, ademáis de boa marca. Eu insistín un pouco para que os mercaramos pero ela non estaba moi convencida. Ao final, todas acabamos por irnos con algo do mercado.

Recollemos a tarta de queixo na dulcería e emprendemos o paseo de volta ata onde deixaramos o coche.

Návia quixo poñer xa o seu vestido novo en canto entrara no coche para darlle unha sorpresa a súa nai.

Mínia puxo os zapatos, que tiñan algo de cuña e cando chegamos a aldea, para baixar unha costa, case non podía andar con eles. Por certo, a súa nai non lle gustaron as nosas compras!

E despois de xantar outra vez na casa dos avós, emprendín a volta á casa, satisfeita de que todo saíse ben e coas pilas cargadas para outra tempada.

As festas de Rianxo estanse celebrando estes días na honra da súa patrona, a virxe de Guadalupe e deixo aquí o programa para quen aínda queira coñecelas de primeira man.

NOA

 

Foto en madeira realizada polo amigo artista

Sanse Avelaíña

Esta era e segue sendo Noa. Recollina na Marronda, cando pasaba por alí no coche. Estaba con dous cans, unha era como ela. Pensei que estarían abandonados e parei. Noa, que aínda non se chamaba así, veu correndo ata o coche, abrinlle a porta, e meteuse dentro. Dende ese mesmo instante, decidín ter un can e púxenlle, alí mesmmo, o nome de Noa. 

Pasado un tempo, souben que non estaban abandonados. Que súa nai era a que se parecía a ela e que eran dunha aldea da montaña, moi preto de onde a recollín. Tamén coñecín ao seu antigo dono quen a chamóu por Linda e ela foi correndo xunto a él. Noa xa estaba preñada dun can que andaba pola aldea e non era de ninguén. Díxenlle que en canto tivera os cadeliños, que lla devolvía, se quería. O antigo amo contestóume que me quedara con ela, que estaba en boa compaña.

Levaba uns tres anos de vida cando a recollín no  2009 e pasamos xuntas outros catorce, alomenos. 

Onte, despois de despedirme dela dicíndolle que a quería, que a miña vida con ela fora algo que nunca me tiña pasado, que era a cadeliña máis boa e tenra do mundo, que o seu pelo era coma a seda cando a aloumiñaba, que a recordaría sempre...

Cheguéi ao meu cuarto e abrín o libro de Suso de Toro por unha páxina ao azar. Atopeime coa palabra Terra ocupando o centro da páxina. Logo empecei a ler:

"Terra para vivir e mais para que te enterren; si, señor. Terra para gardar a nosa caveira coma se fose un pano fino que cha envolve para que che veña un día un príncipe por aí e che fale e che dea un bico. Sen terra non somos nada, somos unha palla que leva o aire, mais se a palla miudiña está prendida na terra tense alí por moito que pete o vento. Positivamente, así che é a cousa. Máis ou menos. Claro que cando vén a vella da gadaña alá vai a herba, iso sí. Iso xa se sabe, á herbiña chégalle a súa seitura, e logo outro ano ha vir outra, e así sucesivamente. Sempre e mais despois."

Non podía coller o sono. Daba voltas e mais voltas no leito. Quería erguerme, ir xunto a ela... pero non quería vela morrer. Non quería!

Pola mañá, cando acordei, fixen o que sempre fago cando me levanto, ducheime, vestinme e, con toda a calma que puiden, achegueinme a onde a deixara pola noite. Estaba morta. Tiña os olliños abertos, o corpo frío, dunha peza. Apenas pesaba. Levaba moitos días sen comer e xa, ao final, sen beber. 

Cumpría uns dezaoito anos de vida, unha longa vida ao meu carón, xuntas sempre.

Non quero dicir máis. 

Gustábanlle os paseos. Andaba ao meu paso cando fago marcha nórdica. Tiña moitos pretendientes. 

Foi nai tres veces. Bailaba comigo. Encantáballe a música. Cando xa non podía facelo, quería que a abanease no chán ao son da música.

Sempre fixo moi boas migas cos gatos que tivemos. Queríanse como irmáns. Coidábanse mutuamente. Lambíanse, bicábanse, durmían xuntos....

Nesta foto xa se aproximaba o fin. Notábaselle que estaba tristeira, que xa non bulía como acostumaba.

As miñas netas toleaban con ela. Facíanlle bromas como esta cos seus peluches aos que lles chamaban Noa. Noa real e Noa de peluche. Ela aguantaba todo.

Miña nai dicía que tiña andar de "señorita" e as suas poses eran refinadas, como se ve, gustáballe cruzar as patiñas.

Noa acompañábame cando ía ver a miñas netiñas e elas prodigábanlle toda clase de coidados. Pelexaban por sacala de paseo. As dúas querían levar a correa.

Unha vez tivo so un cadeliño, Bobi. O pai era de raza moi parecida á dela. Xa ía moi vello o pai de Bobi. Sinto telo dado en adopción porque houbera sido a continuidade de Noa pero non por moito mais tempo.

O verán pasado tiven huéspedes andaluces e unha nena tocaba a guitarra eléctrica no porche. Noa non salía de xunto a ela. Cómo lle encantaba a música! Ata cando eu tocaba o acordeón, notaba cando desafinaba. Tiña un bo oído, ata que o perdéu!

Baixo o castiñeiro, unha prima facíanos sesións de fotos cada verán. Aquí estabamos as dúas mais novas!

E polo Nadal, non faltaban as felicitacións con eles como protagonistas. 

Moitos dos meus huéspedes volveron a aloxarse na nosa casa, so por estar con Noa. Esta asturiana namorouse dela. Noa sempre quería estar no regazo de alguén que se ofrecera a collela. Tamén era moi boa anfitriona e mesmo me axudaba a recibir aos que viñan quedarse.

Chovese ou nevase, Noa sempre estaba disposta a dar o seu paseo comigo. Parece que lle gustaba andar na neve e sentir caer as folerpas no seu lombo.

Guapa e con señorío, sabía como camelar. Gustábanlle os cans grandes. Tiña un ciu que duraba case todo o ano. Cantos problemas cos cans que viñan cortexala! Desfacían os peches da finca para entrar. 

Agora, todo iso acabóu. Xa non teño que coidar. Botareina moito de menos. Nada será como cando ela estaba xunto a min. Vivirei co seu recordo e ela, quen sabe, pode que a súa alma se reencarne noutro ser que me acompañe.

Chéganme fotos de unha amiga que coñeceu a Noa e non podo menos que deixalas aquí. Grazas Iria!

Experiencia " CASA VITA "

 

A Casa Vita, xorde dunha experiencia antiga, finais anos cincoenta, comezos dos sesenta, cando Ramiro e Natalia, decidiron comezar cunha cantina, como medio de vida, nunha casa alugada que fora de labranza, e compartíndoa con outra familia. Ao cabo duns anos, a familia foise e eles mercaron a casa, coñecida por casa de Canónigo e máis tarde por a Cantina do Pibidal, ou casa de Ramiro e Natalia, ou a  a Taberna.

Rexentárona perante trinta anos, sendo cantina, tenda de comestíbeis, aloxamento e casa de xantares, ao tempo que exercían as súas profesións de carpinteiro e costureira mentres me criaban, me mandaban á escola e logo a estudar a Lugo onde rematei maxisterio a mediados dos anos setenta.

O entorno da casa é un lugar onde o Eo amosa as súas primeiras augas, ao que se ía lavar a roupa, enfriar as bebidas no verán, beber o gando....Está situado nun longo val que se estende dende Baralla ata Meira, con montañas suaves que o definen, entre elas a Marronda, actualmente coñecida pola súa ruta de sendeirismo que pasa polos meandros de a Cortevella, e vai camiño de Ribadeo, sen deterse ata atopar o seu ansiado mar Cantábrico.

A casa ha de ter preto de douscentos anos. Foi restaurada no 2011, cando meus pais xa estaban a punto de irse despois dunha longa vida, case centenaria, e nós decidimos conservala e coidala, quedando con tan boa presenza que eu decidín continuar a miña vida nela a pesares de ter o meu fogar ubicado noutro lado, xunto ao mar, que tanto quero. Foi unha decisión que xurdíu como un fío que tiras dél e vaslle vendo o que dá de sí. 

Eu, que nunca quixen quedar na casa, como se acostumaba nos vellos tempos, continuando co negocio dos meus país, pois preferín estudar e ter a miña profesión e vivir dela, cousa que conquerín, unha vez xubilada, pensei en retomar o uso que tivo a casa noutra época, pero adaptada aos tempos de hoxe.

Así foi como naceu CASA VITA. Por qué ese nome? Pois, o que son as cousas! De rapaza, chamábanme Vita e a min non me gustaba nada, porque nada tiña que ver con Beatriz, que é o meu nome de pila. Pero coñéceseme por Vita. Así que pensei chamarlle así á casa e tamén pensando que VITA en latín é VIDA e a miña casa ía ter unha nova vida, a que eu lle diseñéi. Tamén, porque a miña actividade está conectada coa vida, ca natureza, co vivir tranquilo nun entorno moi admirado e desexado por quenes o visitan, pois é un lugar silenzoso, con moito verde, con clima suave no verán, polo menos dentro da casa é un refuxio nas vagas de calor que nos aqueixan ultimamente, e veñen de sitios onde non poden resistir as altas temperaturas. Aquí dúrmese de noite e de día tamén, se se quere, e mesmo se precisa unha mantiña no resío das mañás.

Dende o 2011 pasaron por este aloxamento personas de moi lonxe como de Australia, Nova Zelanda, EEUU, Reino Unido, Francia, Holanda, Polonia, Rusia...e logo da pandemia viñeron máis nacionais que estranxeiros, sobre todo do sur , do Mediterráneo, cataláns, madrileños...

O

s últimos que acaban de marchar, eran unha familia de Alacante coa que fixen de guía, como con tantos outros, nun roteiro que cae moi á man, xa que parte do nacemento do Eo, ata Sampaio, para ver as fervenzas da acea de Serra e a da Ferraría. Seguindo logo ata Cabreira, se se quere, mesmo ata a Cortevella. Pero despois de darse un baño na fervenza da Ferraría, decidimos visitar a Pousada dos boieiros en Esgrade, que é un museo en cernes, xa que se trata dunha casa particular convertida en museo, en centro cultural na que teñen lugar actos moi interesantes como o último sobre a memoria de Arximiro Rico, un mestre asasinado polo fascismo perante a Guerra Civil, e outros actos como presentación de libros, un deles "A rota dos boieiros", que fala da historia da casa dende o ano mil seiscentos e na que se conserva a taberna e todos os apeiros dunha casa boa de labranza ao longo das xeracións que a habitaron.

Logo de aceptar o convite que nos ofrecéu Tino, o dono da casa, na súa taberna, na que aínda hai cousas feitas por meu pai, fomos xantar a un restaurante rural no que se comen produtos caseiros e que sempre recomendo aos meus huéspedes.

Se me piden suxerencias de sitios para visitar, considerando as súas preferencias, non me faltan lugares aos que encamiñalos, pois moitas das rutas xa as teño experimentadas, así como sobre qué comer, beber...Tamén estiven sempre aberta a compartir con elas e eles calquera outra actividade, como degustación de pratos típicos dos nosos lugares, así, fixemos unha paella valenciana, unha queimada galega con esconxuro incluído e disfraz improvisado de meiga/o, caldo de castañas, doces típicos...

A experiencia CASA VITA é algo máis que un aloxamento vacacional, é tamén un compartir, aprender e comunicar. Tamén participar. Nesta ocasión, as personas axudáronme no xardín e eu correspondín con outras cousas como froitos da horta, lavado de roupa...

Deixo algunhas fotos desta última visita e tamén doutras anteriores ao longo destes trece anos que me adico á actividade turística, sen ánimo de lucro, senón por manterme activa, por estar ocupada, por seguir coidando a casa, por darlle o que non puiden darlle noutra época: o seu espíritu vital!

Entre Nós e o Eo

 Presentar un libro, do que sexa, está á orde do día. Pero presentalo nunha aldea que se quedóu sen xente, é  algo menos común. 

Nesta aldea hai un río. O río Eo, que vai direitiño a Ribadeo, onde forma unha ría na costa de Lugo, chamada A Mariña.

Por iso, Entre Nós e o Eo/ Entre Nosoutros e o Eo, escrito en dúas modalidades do Galego, o normativizado e o galego montañés naviego asturián da zona oriental de Galiza, en versos acrósticos, ten moito que ver co entorno deste río Eo, coa súa xente, pasado e presente, cos lugares, coas historias que se lembran, cos cambios que se foron dando e que hoxe contemplan o despoboamento no rural, o deterioro medioambiental, as vivencias que cada autor/ra, (Antón Cando e Beatriz Pin), tiveron no lugar onde naceron, no concello de Baleira/Valeira.

A presentación fíxose no mal chamado Centro de Interpretación do Eo e da Marronda, a carón da fonte do Eo, unha casa que foi adquirida pola Xunta para tal menester pero que nunca exercéu a súa función e que mantivo un bar aberto uns cantos anos e serve para facer comidas comunitarias da vecindade unha vez ao ano, ou para xutanzas do monte en man común, periodicamente. Hoxe, está pechada.

Por iso ten mérito facer un acto cultural que, ademáis, ten que ver co entorno, con este río Eo, que está xunto a esta casa, que, por certo, antes de ser o que teoricamente é, foi forxa de ferreiro, lugar de baile e circo nos anos sesenta, fogar de algunha familia que por ela pasóu, almacén de selección de patacas de sembra, leitería....

Acompañados de moita xente que asistíu ao acto, escritores de renome como Claudio Rodríguez Fer e Carmen Blanco, autores do limiar do libro, intérpretes musicais como o profesor de música Xavier Fernández Rodríguez que nos delicióu co seu violín, e as alumnas dunha alumna súa, Mínia e Návia, xunto con algúns integrantes do grupo baleirés, Toxo Queimado, que tocaron as súas gaitas e pandeiro a carón da fonte, onde tivo lugar un bautismo con augas do Eo. Tamén fixo acto de presencia a Furgoteca, que nos trae libros unha vez ao mes pola montaña de Lugo, Paula Buján, fixo, ademáis de presentadora e encargóuse da venda dos libros.

A colaboración de algúns veciños e veciñas que fixeron doces caseiros para ofrecer unha pequena degustación ao final do acto puxo punto final a unha tarde moi animada.

Non faltóu un posto de quincalla para aqueles que quixeran levar un recordo, cumpríndose así un antoxo moi desexado da autora do libro, que, a modo das" jumble sale" inglesas, quixo ter ese xesto un tanto chocante para o sitio pero que resultóu interesante.

O importante non foi o libro en sí, que tamén, pero foi o feito de darlle unha utilidade a esta casa e que, por certo, ao día seguinte, pasaron a vela algúns funcionaros da Xunta de Galiza para ver qué se pode facer con ela. 

Foi a segunda vez que se presentóu un libro neste lugar tan visitado por xentes que queren coñecer o nacemento do río Eo, pero que pouco se fai para darlle a importancia que ten, e penso que debería funcionar un centro de interpretación no que se poidera dar a coñecer todo o que concerne ao río Eo e a serra da Marronda, ruta de sendeirismo considerada Gran Ruta e que ten moito interese medioambiental.

Aquí deixo unha nota de prensa que nos serve de presentación.