ENCONTRO EN PIORNEDO

 Piornedo é un lugar da montaña luguesa na que abondan os piornos, (Cytisus oromediterraneus), pranta arbustiva con flores amarelas, da mesma familia que a xesta, (Cytisus scoparius), chamada tamén vasoira por utilizarse para varrer os fornos do pan ou o cereal nas airas.

Está Piornedo nunha elevación con amplos vales de frente. Pertence á parróquia de San Fiz de Donís  e ao concello de Cervantes. Este asentamento formado por casas circulares e con cubertas de palla de centeo, é da época prerromana, ten monte de varas e os seus habitantes tiñan a condición de fidalgos/as, agás dúas ou tres familias, querendo esto dicir que son "señores/as de seu", sen mezcla de sangue,  e que non estaban aforados a ningún mosteiro ou a outra institución feudal.  Eran os donos/as das súas terras.

Levóunos a Piornedo, (a min por segunda vez), unha xuntanza de (CMMC) Comunidades de Montes en Man Común, para tratar temas de recuperación e conservación dos nosos montes, co fin de poñer en valor os seus recursos naturais, paisaxísticos, culturais... alén da prevención des lumes que tanto afectan a Galicia cada ano, destruíndo toda a súa biodiversidade.

Fixéronse rutas polo monte e traballos de limpeza, asambleas e video conferencias con expertos de outros países e desfrutamos, como non, da gastronomía da zona, do folclore, da visita ao seu muséo etnográfico nunha das pallozas que se conserva tal como se vivía  e que leva por nome Casa do Sesto, porque en Piornedo, como noutras zonas do rural galego, as casas teñen nome. Vimos que todas lucían con fachenda os seus nomes nas entradas principais ou nos hórreos.

Hai en Piornedo unha convivencia entre as que foron as antigas vivendas, pallozas, e as que se foron construíndo despois, casas novas, cadradas, de pedra tamén pero con cubertas de pizarra. O que sí nos causóu grande mágoa foi ver como bastantes pallozas foron recubertas con chapa para preservalas do seu paulatino deterioro, xa que non queda xente que as habiten, e a pouca que queda son xa maiores e ninguén quere seguir cultivando nas searas o centeo que produce a palla para cubrilas como antano e tampouco non hai moita man de obra que entenda e saiba cómo facer ese traballo artesanal que require coñecemento especial seguindo a tradición.

Piornedo foi un lugar de glaciares e transformacións. É abundante en auga que baixa dende todos os lados, ten tamén os seus ríos que discurren polo val, pero a auga é fría e fina, déixase beber e todo soa cando cae neses pilóns de granito ao longo dun camiño ou en calquera recuncho da aldea. 

Polos seus montes andan o oso pardo, os xabaríns, os zorros, lobos e outros animais salvaxes. Tamén habitaba o urugalo, águias, mouchos...

As vacas andan polo medio da empedrada aldea, soando as súas chocas cando veñen dos prados. E os gatos e cans pasan o día panza arriba ás portas das casas, menos ún, o de Isolina, que non lle perde paso e vai mesmo ás reunións que se fan na casa escola, hoxe centro cultural, e tanto entra na cociña como se mete na sá de baile e bota unha muiñeira comigo. Por certo, ten un parecido coa miña Nóa, que xa non está.

Deixamos Piornedo para voltarmos cada quén ao seu lugar de procedencia, algúns de extremo a extremo de Galiza, coa esperanza de que o que alí se falóu teña unha repercusión positiva no coidado do patrimonio que redunde na prevención de incendios forestais, e que sexa un exemplo a seguir polas novas xeracións. 

O Lebre das Casarizas

 Hoxe, emprendemos unha viaxe co grupo Amigos do Patrimonio de Castroverde, a A Peroxa e a Os Peares, dous lugares fronteirizos entre Lugo e Ourense, no entorno da Ribeira Sacra.

O motivo era visitar o Museo do Lebre, ver os restos dun castelo, degustar un xantar no concello de A Peroxa e logo achegarnos ata a aldea de Os Peares, onde confluén tres ríos: o Miño, o Sil e o Bubal. 

Empezo polo museo adicado a un xenio, a un inventor, home creativo e de moitos oficios e todos lle deron pan, porque, como é sabido, se nos fiamos do refrán: "home de moitos oficios e ningún lle dá pan", non é o caso ao que se acolle o noso ata hoxe, iñorado por mín, de Manuel Fernández Fernández (1906 - 1997), alcumado O Lebre e contarei por qué ise alcume.

Súa nai, unha moza moi garrida, era un tanto acosada por múltiples pretendentes e a todos lles daba cabazas, fuxindo como unha lebre, que xa sabemos que as lebres tenden a escaparse con facilidade e velocidade.

 Tivo alomenos cinco fillos/as, sendo Manuel quen coidaba dos seus irmáns máis novos porque quedaran sen pai cando él contaba nove anos.

 Herdóu o alcume de súa nai e todo o mundo lle chamaba  O Lebre.

Xa dende moi novo deu mostras de ser un rapaz moi intelixente pero naqueles tempos e na situación del pouca escola recibira. Pero sí tivo contacto cun paisano que sendo enxeneiro, pasáballe libros que él lía e dos que sacaba moitas ideas. 

O Lebre tivo múltiples oficios: transportista, ferreiro, músico, dentista, inventor de máquinas e ferramentas que lle facilitaran o traballo , dados os poucos recursos que daquela tiña ao seu alcance e que mesmo artellaba a partir de outros en desuso, polo tanto xa practicaba a reciclaxe. 

Tiña unha mente inventiva, unha xenialidade que penso xa traía consigo cando veu ao mundo e unha facilidade para dar resposta as dificultades. Se non tiña, inventába.

Así pois inventóu unha máquina de mallar con limpadora integrada que se adaptaba a todo tipo de gran.

Chegóu a vender tres malladoras. Viñan de outras partes de Galiza para ver de copiarlle o modelo pero nunca dixóu que tomasen medidas. Só podían miralas.

Mesmo fabricaba escopetas coas súas municións. Esto valeulle ir ó cárcere nunh ocasión por ameazar a un crego e noutra por mallar nun ano que houbo prohibición de usar gasolina porque escaseaba e él artellóu usar carburo, e a garda civil foi buscalo pensando que estaba infrinxindo  a lei.

Pero na cárcere coincidíu cun dentista e tivo tempo de aprender del todo o referente a esa profesión que logo exercéu na súa casa e que mesmo compartíu coa súa dona quen tamén a practicaba.

O Concello de A Peroxa, decidíu valorar todo o traballo deste home e facer un museo na súa honra, no que se atopan todas as ferramentas, máquinas, etc... que ata hai pouco estaban en posesión da familia quen as cedeu todas ao museo. Un museo pequeno pero moi cheo de cencia, de invención, de arte...

Poño a continuación varias imaxes que amosan o que alí se encontra.

                                                            Moto coa que transportaba

                                                        A gaita e frauta que tocaba

                                                            Malladora, limpadora

                                                                        

                                                                        Sulfatadora

                                                                 Equipo de dentista

Logo de ver o museo, moi ben explicado pola guía do Concello de A Peroxa, fomos camiñando ata un castro no que se atopan as ruínas dun castelo dende o que hai unha vistas impresionantes de toda a redonda.

Voltamos á vila, na que se celebraba unha feira e que xa atopamos no seu final polo que non tivemos ocasión de vela, dirixímonos ao restaurante Fabas que estaba cheísimo de xente. No noso grupo eramos xa vinteséis. A comida resultóu ben e tocounos un comedor con boas vistas. Demoramos un bo anaco e, mentres, deixamos que a chuvia se desfogara despois de deixarnos facer os paseos sen amolarnos.

Tocaba ir a Os Peares, lugar onde conflúen tres ríos, como xa dixen, entre montañas e viñedos en socalcos polas ladeiras. Un lugar ribeirego e abrigado dos ventos. Cruzamos por unha ponte sobre o río e entre ríos, unha ponte de ferro, case colgante, pola que pasa o tren que vai de Ourense a Monforte. Teño que confesar que me sentín moi pouco segura sobre ela e menos mal que non pasaba o tren nese momento e pasóu un pouco máis tarde cando xa non estabamos nela.

A min soábame moito o do viño dos Peares, e razón tiña, porque foi un viño que se exportóu moito nunha época, ao estranxeiro e que deu moita riqueza ao lugar que chegóu a ter 5.000 habitantes, tendo agora só uns 200. Cando se construíu o encoro temán foi unha época que xeróu riqueza e aumentóu a poboación.

Non podía virme sen unha botella de viño que foi premiado en dúas ocasións. Tamén unha fermosa leituga que se comia cos ollos de fresca que estaba, como recén saída dunha daquelas hortas locais e que me servíu de cea.