Ribadeo deu de sí!

 

Ribadeo deu de sí.

Descubrir Ribadeo, de novo, e o que de novidade ten despois dun longo tempo sen ir...fixo a maxia da miña visita co gallo de presentar alí, Entre Nós e o Eo, o libro do que son coautora xunto con Antón Cando, na biblioteca que leva o nome dun famoso indiano, Vello Pancho, como se facía chamar este emigrante ribadense.

Situada nunha rúa empinada que mira cara o mar, nun patio con arco de pedra e casa tamén de pedra na que medran trepadoras, fíxome sentir nun pazo.

O que máis me sorprendeu, unha vez no seu interior, foi ver riba dunha mesa, un exemplar do semanario Las Riberas del Eo, que se editóu en Ribadeo dende 1884 ata 1971, ano no que se publicaba nel un dos meus primeiros poemas ao río Eo, o 16 de xaneiro, sendo nese mesmo mes cando deixóu de editarse ese semanario de case un século de existencia.

Dentro, aínda embalados en caixas, agromaba unha edición do libro sobre o Vello Pancho, noviños, recén editados, aínda por catalogar, gordos e pesados...atrouxeron os meus ollos e non puiden pasar sen coller un e poñerme a ler algúns dos seus poemas que el musicaba e acompañaba coa súa guitarra mentras amansaba cabalos ao son da música.

Chamóume a atención a súa escrita, medio criolla, medio galega, uruguaia, ao fin!

Tamén descubrín o noso libriño nunha imprenta, papeleiría, Bahía de nome. Estaba entre unha morea de libros, ben podía ser o de xogar a encontrar a Wally, porque se non fora pola súa tapa co hórreo, pasaríame desapercibido. Pero un hórreo, sexa como sexa, non se deixa iñorar.

Baixei e subín por calexóns nos que se amorean casiñas baixas que agardan ser devoltas á vida. Deixeime perder polos recunchos máis agochados e fixen fotos de todo o que chamaba a miña atención.

De contado, puxen os ollos nunha tenda de productos locais, pois quería mercar limóns ecolóxicos, do limoeiro de ao lado, para non ter que roubalos cando calexeaba. Fixeime no seu letreiro: A aldea de Manín, e lembrei que Manín chamábanlle a meu avó materno, despois de vir de Cuba, logo de terlle escoitado dicir esa palabra con moita frecuencia.

A presentación do libro resultóu moi ben e puiden coñecer personalmente a unha sobriña neta de Cándido Sanjurjo de San Tirso de Abres, autor do libro Entre Fonteo y el mar, que levei comigo para falar, precisamente del.

A experencia daría para tres páxinas alomenos. Pero a miña frugalidade lévame a ser breve, como frugal foi a miña cea no local de O Alén, onde ceei so coa tapa de albóndiga acompañada dalgunhas  das persoas que asistiron ao acto de presentación.

Á mañá seguinte agardábame un almorzo de chocolate con churros que tan ben preparan no hostal Linares, un sitio ao que penso voltar.

( Especial agradecemento á Agrupación Francisco Lanza, que nos facilitóu poder presentar o libro, facendo un oco na súa apretada axenda cultural. Moi especialmente a Farruco Graña que compartíu mesa conosco e levóu o fíu da presentación. Tamén á bibliotecaria, Mónica, pola súa disposición en colaborar e facer horas extra. Tamén a María Cando pola súa participación no tema da toponimia da comarca de Ribadeo).

DÍA DE SAN BRAIS

 

                                                          San Brais de Fonteo (Baleira)

                                  

                                    Sandador de gorxas

                                   Armenia deuche o ser

                                   Nunha cova ermitao fuches

                                   Bispo, médico, cristián mártir

                                   Romanos te torturaron

                                   As cadeas te cruzaron

                                   Inspiras festas galegas

                                   Santo patrón de Bembrive e Curuxeiras.

Hoxe celebramos a festa de inverno adicada ao San Brais. A pouca xente que quedamos na parroquia e que nacemos aquí, seguimos a vella tradición aínda que algo diferente porque xa nada é como ten sido. Case sempre había neve nesta época do ano pero non por iso nos arredabamos de celebralo coa comida típica de inverno que consistía nun bo cocido coa mellor tallada do porco e con botelo, chourizos, longaínzas, grelos, garabanzos, patacas...

Tampouco faltaba a música dos que andaban polas aldeas tocando nas casas e facendo ruadas ao pé das lareiras. Na miña casa, a taberna, facíase baile ao son do violín do Florencio, a gaita do Alledo ou do acordeón do Hedra.

Pero volvendo ao santo, que aquí é o segundo xa que a patroa é a Nosa Señora, o 15 de agosto, festa principal que tamén celebramos, o San Brais, aquí sempre chamado San Blás, apenas sabiamos de onde lle viñera a santidade. E é que este cristián, nado en Sebaste,  Armenia, na actual Turquía, fora bispo, médico, ermitán e logo mártir cristián, torturado e executado polos romanos na época do emperador Licinio. 

Fixo vida ermitá nunha cova na fraga do Monte Erciyes, que logo se convirtiría na súa sede episcopal. As cadeas cruzadas que aparecen na súa imaxen, simbolizan a tortura a que foi sometido.

Coñécese pola súa boa man na sandación de gorxas. Así que aquelas personas que teñen problemas con elas, encoméndanse a él. 

É curioso que en Galiza, so hai duas parroquias na que é santo patrón: a de Bembrives en Vigo e a de Curuxeiras en Ourense.

Refrans:

En chegando o San Brais pon pan e viño na alforxa que día non faltará.

San Brais da Barca que afoga e non mata.

Polo San Brais teñen os días dúas horas máis.

CONCERTO EN MEIRA

 Meira vístese con traxes de natal. Coa fachada da súa igrexa, recén restaurada, está lista para acoller un moi agardado concerto de Abraham Cupeiro, un artista en toda regla que non só toca os instrumentos senón que os construe e algúns con técnicas do século XVIII, como unha trompeta barroca, ou un cornu que se atopóu nas ruínas de Pompeya, e outras máis raras basadas nunha moeda romana. Así como tamén encargos que lle fixeron outros músicos como Carlos Núñez, unhas trompetas para o Pórtico da Groria en Compostela, ou un cornu para o aniversario da Muralla de Lugo no seu aniversario como Patrimonio da Humanidade, e tantos outros instrumentos, máis de cen que di non tocar ningún deles ben por ser moitos e que algúns nin os toca.

Eu, á igrexa de Meira, chámolle catedral porque formóu parte dun mosteiro cisterciense moi importante no que se estudaba filosofía como na universidade e aínda que non se conserva na súa totalidade, os seus restos que son a igrexa e a actual Casa do Concello, abondan como mostra do que ten sido.

Facer un concerto destas características, require esforzo por parte de todas as persoas que o organizaron. Nas dúas sesións, estivo a igrexa ao completo. Nin que dicir ten a calidade do son e da iluminación que transformóu o lugar dándolle a calidez acolledora que nos mantivo receptores de principio a fin. 

As persoas implicadas:

Sabela Caamaño:Acordeón

Antonio Cienfuegos:Contrabaixo

Alba Barreiro:Harpa

Cibrán Seixo: Violín

Davide Salvado: Voz

Matthew Ward : Voz , guitarra e acordeón diatónico

Son: Jose Antonio Vilas

Iluminación: Alberto Casas

Realización en Directo : Cidre Barco

Kachet e Escoitame

María Ruiz e Rodrigo Rodríguez : producción

Fotos: Joani Jartín

Como convidados de honra ou como sorpresa, participaron no concerto Mattew Ward, do norte de Irlanda, que cantóu en gaélico e tamén en inglés e que fala perfectamente en galego. Acompañóuse con acordeón diatónico e con guitarra. Por outra parte, levóunos ás cantigas de arrieiros Davide Salvado quen man a man co irlandés, ofrecéronnos varias pezas de tipo cantareiras e mesmo con aires flamencos, tocando David a pandeireta. 

Saín do concerto querendo volver á segunda sesión pero xa non había ningún sitio libre. 

Ben por Meira, por este concello que aposta pola cultura e por potenciar todo a súa valía como atracción cultural e turística.

FESTA DE ANIVERSARIO

 

Despois de ler este libro, non precisei pensar moito para darme conta de que os nenos e nenas de hoxe en día, sobre todo aqueles e aquelas que viven nas cidades, precisan urxentemente volver á Natureza e sentir que teñen os pes e as mans na terra, nas árbores, na auga e que poden e deben xogar cos elementos naturais que lles estan vedados, ás veces por ese costume imposto por unha sociedade onde o aséptico é unha regra de hixiene que hai que manter a toda consta.

Pois, onte, tiven a oportunidade de asistir a unha celebración  de aniversario das miñas netas, en plena natureza, na que viven, posto que viven no rural baleirado e onde apenas hai outros nenos ou nenas da súa edade. 

Coincidindo coa súa primeira inmersión na escola pública, (pois antes tiveron escola na casa onde pai e nai fixeron de mestres ata xa ben avanzados os estudos primarios), convidaron a todas as novas amizades que fixeron na escola do seu concello.

A festa tiña moitas partes. Un programa ben organizado que se levóu a cabo coa colaboración de pais, nais dos e das convidados. 

Foron chegando arredor das catro da tarde a aldea e no lugar indicado para a festa, explicouse o plan:

Primeiramente había que sair a percoller o lugar e ir seguindo as indicacións que os levarían a atopar un tesouro.

Metidos xa por unha corredoira, na fraga, atopamos a bruxa Pitoña que nos estaba agardando carregada de fardelos e outras quincallas.

Ela empezóu a darnos as súas explicacións para poder chegar felizmente ao agardado tesouro. Amosábase moi eisixente e poñíanolo un tanto complicado, a base de notiñas que os nenos e nenas tiñan que ir lendo porque ela non sabía nada de ler palabras escritas, só sabía ler nos garabullos que levaba na faldriqueira.

De seguida lle puxo catro trapos a unha voluntaria que faría de axudanta de bruxa e foi a que leu a primeira nota que nos mandaba ir ata a primeira volta do camiño e alí buscar algún dos bechos que se precisaban para facer unha pócema. Os bechos eran tres sapos, tres serpes, moco de murcego e fiuncho, (herba que se lle pon ás castañas cocidas para aromatizalas e que medra nas veiras dos camiños) pero non estaban todos nun sitio, había que ir e vir e facer sumas e restas e tirarlle das orellas á bruxa para sacarlle os paus que escondera e que ela interpretaba ou lía. Total, que nos fixo, ler, calcular, e tamén nos deu outros consellos para non caer en trampas, que hoxe está o mundo cheo delas. 

Había que consultar tamén cun zorro que vive na fraga e tivemos que chamalo o berros ata que nos escoitóu e logo veunos dar algunhas pistas que precisabamos. Era un zorriño moi amable e ben falado.

Logo de atopar os requeridos ingredintes escondidos nos sitios menos pensados: debaixo das follas, subidos nunha árbore...

Faltábanos ir buscar ao espantallo Froilán que estaba nunha horta da aldea coidando de que os paxaros non comeran o que era para a xente.  Uniuse á comitiva e encamiñámonos para o lugar da festa onde estaba o caldeiro da bruxa agardando para facermos a pócema. 

Fomos metendo nel todos os bechos, remexendo e remexendo e por se eso fose pouco tivemos que aprender as palabras máxicas que non nos saíron ben á primeira, nin a segunda, nin a terceira, e mesmo tivemos que ensaiar unha chea de veces ata que por fin, a cousa funcionóu e dalí saían cousas malas, ao primeiro, cousas que non había que probar así porque sí, xa que podían ser dañinas para a nosa saúde. Pero tamén saíron outras que viñan envasadas en tarriños de cristal e tiñan unha cor como de chocolate, e estaban quentes, e ulían ben, a chocolate...e entón SÍ, aquelo podía beberse! 

Aínda nos faltaba dar co tesouro e non sabiamos como seguiría aquela busca, pero, en principio servíunos para repoñer forzas despois da andaina e de tanto ler e calcular facendo sumas e restas para sacar sempre o resultado cero. Tiñamos xa dous ceros e quizá o terceiro nos levase ao tesouro.

Non sei ben como se chegóu a él pero apareceu alí na porta do garaxe unha gran maleta. Abrímola e dentro había tantos paquetes cos nomes dos e das asistentes, que mesmo parecía que eran os agasallos do apalpador. Colléu cada quen o seu e abrírono. Dentro viñan cousas para comer, libretiñas para escribir e outros enredos. 

Felices e contentos/as, pasamos xa a merendar a gran banquetada que nos tiñan preparada para toda a xente pequena e grande na que non faltóu de nada, bocatas, doces, froita, gominolas, patacas fritas, zumes, empanadas... e unha enorme torta de chocolate coas candeas enriba para que as agasalladas sopraran, coas luces apagadas e coa cantiga de parabéns de todos e todas nós.

Logo da fartura, veu o lecer. Abríronse os agasallos que trouxeran os e as convidadas. Sorpresas e máis sorpresas...

Despois organizóuse un taller de confección de bonecas nas que participaron  tanto as nenas, nenos, como pais e nais . Foron horas de traballo e con moi bos resultados.

Mentres, eu fíxenme amiga do espantallo e convideino a un baile. Primeiro bailamos un valse e logo unha bachata. Eu que sempre soñei con atopar un bailarín!

Non me quero despedir sen que saibades o reverso do libro que puxen de primeiro. Tal vez nos sexa de moita utilidade.

OUH MEIRA

 Mirando leda estás Meira

Eses ríus teus, o Miño llô Eo,

Irimia, Seixosmil, vente,

Rego Longo, Vilar de Mouros,

A eirexa, o convento, vente.

Entr'os estudosos frades do Císter

Ondeou luces o rosetón.

Mirando leda estás Meira,

Indo da mau do Eo llô Miño,

Ñaña, e mai eres Meira!

Ouh Meira, a Avelino Díaz cantas.

                      

                             Antón Cando

Mai es do noso pai Miño

Entre pedras aparecido,

Irimia deulle as lendas.

Regan as túas terras

Ámbolos dous ríos

Miño e Eo man a man

Entre vales e montes

Indo a diferentes mares.

Rezos e canto gregoriano

Acompañan os seu andar.

Mosteiro de altos saberes

En ti atoparon acubillo.

Igrexa que a catedral aspiras.

Róndate o espírutu dun home,

Avelino Díaz, o teu poeta.

                    Beatriz Pin

LUGAR DE ENCONTROS

 

Un encoro no río Navia (1953), deixóu varias aldeas do concello máis pequeno de Galiza, Negueira de Muñiz, soterradas baixo as súas augas. Os habitantes foron trasladados forzosamente a ocupar unha chaira na comarca de Vilalba, Lugo. Pasados os anos, foron ocupadas algunhas aldeas por xente que quería vivir illada na Natureza, lonxe das cidades e xurdíu unha comuna que aínda hoxe ten alguns reminiscentes.

Antes de chegar ao lugar do encontro, paramos a ver unha ponte colgante e fixemos un paseo por ela. A xente que vive nas aldeas do outro lado do río teñen que deixar os coches antes de cruzalo para o traslado de enseres dun lado ao outro da empinada costa utilizando os mais variados medios de trasporte.

O obxectivo da nosa visita era participar nunhas xornadas de dous días para facer traballo de limpeza de monte, visitar o museo El país del abeyeiro e ter unha posta en común entre as Comunidades de monte en man común que veñen realizando proxectos de conservación do mesmo en diferentes zonas de Galiza.

 Empezamos a mañá de domingo, á que eu asistín, cun recibimento das e dos participantes cun café  da mañán acompañado de doces e unhas  palabras de benvida por parte do organizador das xornadas, Joám Evans. A continuación, seguindo as indicacións de Alberto Uría, responsable do Ecomuseo El país del abeyeiro,  puxémonos en marcha, para encender motores, facendo un pequeno paseo polo Souto de Humboldt, ( batizado así na honra do naturista alemán Alexander von Humboldt ), paseo que realizamos todo o grupo de nenos, nenas e maiores.

Era algo realmente motivador camiñar pola natureza e admirar a cantidade de cousas que esta nos ofrece a cambio de nada.

Percorrer todo o itinerario do Souto de Humboldt levaríanos toda a mañá, polo que fixemos só un pequeno tramo ata unha fonte a carón dun anfiteatro improvisado con madeiras, onde escoitamos o que nos contaba Alberto Uría sobre a flora e a fauna do lugar e o seu seguemento con actividades de observación.

Con pequenas paradas en torno aos paneis informativos que hai ao longo da ruta para ir recollendo información sobre o hábitat.

Esta é a paisaxe de  montaña que  nos ofrecen as vistas dende o lugar por onde camiñamos, co río Navia no punto máis baixo.

Raiola de sol asomando por entre as árbores xa no seu apoxeo outonal e que promete un día solleiro e morno que axudóu a facer da visita un festexo en plena natureza para deleite dos sentidos incluindo o gusto xa que fomos probando os érbedos (Arbustos unedo), madroño en castelán, que estaban en pleno auxe.

Tamén atopamos espiño albar, (Cataegos monogyna) estripeiro en galego, da familia das rosáceas, coas súas bagas vermellas que son comestibles, aínda que nonas probamos, que eu saiba.

Algús dos insectos polinizadores do Souto de Humboldt que traballan moi a gusto no Xardín polinizador do Ecomuseo El país del abeyeiro.

E aquí, en plena natureza, afastados de todo ambiente urbano, non podía faltar a figura de Charles Darwin, naturista, biólogo, xeólogo e que destacóu pola súa teoría evolutiva.

De volta ao Ecomuseo, Alberto foinos explicando o proceso da recolección do mel e a forma na que foi evolucionando ata a actualidade. Falounos das corripas, lugares para protexer as colmeas do ataque do oso; dos tipos de abellas, dos trobos que se foron usando ao paso do tempo; do comportamento dos ecosistemas e moitas outras cousas interesantes que se poden aprender neste lugar no que se celebran  encontros sobre temas medioambientais nos que teño participado, con investigadores de todo o país.

Despois da obrigada visita ao Xardín polinizador, dirixímonos á aldea de Hernes, un lugar alternativo no que  aínda viven persoas dos tempos da mal chamada Comuna hippie, e que máis ou menos seguen levando un tipo de vida semellante pero máis adaptado aos tempos. Estes habitantes da aldea, ofrecen aloxamento no que foi unha escola e mesmo organizan xantares como o que nos ofreceron con productos que elas e eles cultivan nas súas hortas. Hai aquí un microclima de tipo mediterráneo no que se dan moitos froitos e teñen tamén gando. Poidemos degustar año, cabrito, guisos veganos, arroz con leite, requeixón, torta de queixo, bizcoitos, café, zume de mazá, de arándanos...viño local.

Na sobremesa tivemos unha posta en común entre as Comunidades locais da Rede de Áreas Conservadas, que era o obxectivo das xornadas destes dous días en Negueira de Muñiz e logo fixemos un percorrido pola aldea de Hernes, que nos foron explicando con todo luxo de detalles os seus moradores. Vendo as casas, cómo se estan rehabilitando para outros usos, mesmo teñen unha pequena industria de elaboración de zumos de froitas.

E xa case ao final do día, voltamos  cada quen aos nosos lugares de procedencia, coa sensación de ter vivido unha experencia moi enriquecedora tanto para adultos como para a xente miúda  nestes lugares da montaña luguesa nos que a supervivencia é un reto.

LIBRO
"No queda nadie"

novela de Brais Lamela que foi premiada e que ten de fondo o acontecido coas aldeas asulagadas en Negueira de Muñiz (Lugo) e o traslado forzoso dos afectados/as á Terra Chá onde quedaron como colonos. 

ENTRE O MIÑO E O EO

 

Día de tódolos santos, venres, primeiro de novembro, temperatura agradable, día solleiro, morno, quente...Unha ruta programada por Iria, a miña amiga das rutas e das conversas e de todos os aconteceres que xuntas nos depara un día das nosas vidas.

Salimos de Meira onde quedaba o tren turístico carregado de xente que desfrutaría dunha visita guiada pola vila, dirixímonos polo Pedregal de Irimia, lugar de nacemento do río Miño, ata unha aldea chamada Louseira que dista uns cinco quilómetros por estradas locais. Ata alí viaxamos en coche para dirixirnos a pé ata a fervenza da Mexadoira, outros cinco quilómetros con desniveis pronunciados.

Entre castiñeiros e outras frondosas, fomos baixando ata os regatos do Carballal e do Freixo que se xuntan no fondo da costa. A música do río dábanos a entender que a auga viaxaba leda para xuntarse co noso Eo, entre montañas impresionantes que a resgardan de todos os ventos.

O camiño ofrecíanos unha exuberante abundancia de fieitos, de prados dun verde penetrante debido ás últimas chuvias das que se nutriron as súas herbas, de castañas que relocían á veira do camiño

E fómonos achegando a unha gran subida, protexida por un pasamáns feito cunha corda ben tirante á que nos fomos agarrando pola empinada costa que nos levaría ata a fervenza.

Ao chegar, foi como unha sorpresa atoparse con algo que non se coñecía por foto, polo menos, ise era o meu caso, non o da miña amiga Iria que foi quen a localizara para podela realizar.

Sorprendente atoparse con aquel espectáculo duns fíus de auga baixando dende unha altura de máis de cincoenta metros coma  unha chuvieira caendo menuda, desfiañándose pola empinada baixante dende alá arriba no alto da muralla vexetal que a esconde e protexe.

Quedámonos alí, escoitando o seu son que nos falaba nunha linguaxe de auga, con notas ledas e acompasadas, deixándose admirar e sentir, trasmitindo algo que so se encontra no sitio máis escondido e descoñecido, puro e recatado dunhas fragas que a aloumiñan e gardan como a xoia que é.

Ben pagóu a pena o traballo de baixar e subir empinadas costas, descendo mesmo do revés para non amolar os xeónllos no descenso.

Soutando as últimas castañas deste outono que foron quedando no chán e que prometen ser sabidas a xulgar pola súa pel brillante e tersa que atraen os ollos ao pasar e das que daremos conta en calquer almorzo, asadas no forno.

De volta a Louseira, fixámonos en que é unha aldea entre montañas, na altura, con boas vistas, con moitos cans soltos que mesmo houbo que tornalos, con zonas axardinadas nas que había algunhas obras de arte, randeeira e bicicleta estática ao dispor dos veciños e veciñas, mesmo na parada do autobús escolar, algo así como un intento de parque infantil, con cisnes feitos de rodas de coches e macetas con aparencia de cogumelos. Víase que había artistas escondidos naquelas paraxes illadas da vila de Meira.

Chegamos de volta á vila na que vimos xusto como retornaba o tren turístico coa xente da mañá e non puidemos irnos sen entrar na igrexa do mosteiro para ver unhas pinturas que se atopan por detrás do prebisterio e das que eu non tiña idea que existisen. Son frescos que foron caleados noutro tempo e restaurados logo porque se lles deu a importancia que teñen. Son imáxens de santos que os frades, procedentes de Francia, puxeron alí, con nomes escritos noutras linguas e que forman un conxunto artístico con moito mérito e que nós puidemos admirar hoxe e saber máis calquera día xa que hai visitas guiadas de martes a domingo ás 11.30.

Fervenza Mexadoira (Louseira)

A experencia deste día cheo precisamente de experencias, non rematóu en Meira. Despois de xantar na casa as empanadas tanto caseiras, miñas, como as que mercamos nunha panadería que as fai moi saborosas, levóunos por outros vieiros que nos proporcionaron cantigas de coplas das feiras que levaban as cegas daqueles anos cincoenta e de antes, cantadas por un mozo de 92 anos, cunha memoria envexante e que nós recollemos para gardalas na nosa memoria máis fráxil e perecedeira.

Estaba caendo a tarde,  na que non se movía unha folla, a temperatura era ideal para estar fóra, algo insólito nesta época do ano. O silencio era un luxo a ter en conta na estrousida dun mundo tolo e algo afastado pero non esquecido. E así rematamos a nosa andaina, en boa compaña, con moito aprendido. Algo que eu nunca faría soa, polo que teño que agradecer a Iria que me convidara a pasar este Día de tódolos santos, entre tantos santos que ten a natureza e entre os da igrexa do convento de Meira.