FISTERRA MÍSTICA

Dende Rianxo, escollín o itinerario mais curto para chegar a Fisterra. Xa o percorrera noutras ocasións. Unha estrada chea de curvas e con arboredo e moita vexetación aos dous lados fixo o camiño mais curto. Na Picota,  un alto  para coñecer a María del Carmen Rey, autora de Escapados e mais de Mulleres. Foi un encontro moi agardado xa que nos coñeciamos polo Facebook e porque lin o seu primeiro libro fai pouco pero tamén por tantas cousas que compartimos. Mulleres, estábame a agardar alí, con ela, e sería o meu amarre perante a miña estadía en Fisterra, cun temporal como no inverno que me mantivo a pé de libro case todo o tempo.

Fisterra, nova, peregrina, turística.... xa non é a Fisterra que eu coñecín e na que votei dous anos. Era o meu primeiro destino como mestra. Esta Fisterra é moito mais cosmopolita que daquela, ainda que sempre o foi, porque a chamada do bo peixe e marisco atrouxo a estranxeiros que viñan nas suas embarcacións para ancorar alí a catar os apetecibles manxares do mar. Tamén, porque os seus mariñeiros eran xente de mundo e aberta como o seu mar. 

A brétema mariña envolvía todo. Apenas se podía ver  nada. Fixen a pé a subida ao Faro, ese que brua cando hai névoa para avisar aos barcos do perigo  costeiro, para que busquen refuxo seguro. 

Había moita xente arriba, excursións, peregríns, visitantes de todo tipo e nacionalidade. Toméi un cafetiño nun acolledor hotel e mentras lia o xornal, entereime que xusto o día  no que eu pasara por Serra de Outes, houbera un accidente e morreran duas persoas da miña idade. 

De volta, parei a coller auga naquela fonte que eu sabía que estaba alí porque sempre que íamos ó Faro, parabamos para collela. 

Baixei pola ladeira do cabo no que vin un indicador que poñía Cemiterio, e ainda que xa sabía de qué se trataba, quería ver se había alguén enterrado alí. Os nichos, en forma de flotadores de batéa, eran todos iguais e en cada compartimento o mesmo debuxo: unha cucaracha negra que tal vez nos anunciaba, por se non o sabiamos, que os bechos serían os nosos comensais após de mortos. 

Alí, nun deses cubos de formigón, vivíu un home alemán, pero non fora Man de Camelle. Secadra desa esperencia, saíu a idea de facer cos cubos un cemiterio para quen queira pasar a eternidade con vistas ao mar.

Xa, de camiño a Fisterra, tiven ocasión de practicar o meu italiano cunha peregrina napolitana, que coma min, vive no rural. 

Uunha grande oferta de restaurantes e locais de bares e cafés, fai difícil a elección á hora de buscar un sitio para comer. Estudando os menús que se oferecen á vista xunto as terrazas e entradas, hai que ter bo ollo para atinar. Eu non me queixo da nada do que comín e bebín. Todo estaba tan bó! Ainda que so fose por non aturar o tempo, calqueira menú podía satisfacerme.

Visitei as miñas amizades coas que pasei algunhas horas de animada conversa e coas que rin un pouco, para salvarme da teimosa chuvia que non arreciaba por nada do mundo e que nin camiñar permitía a pesares de que a temperatura era mais de verán que de inverno. 

Adiantei un día a miña volta. Esta vez sería por outra estrada diferente que me foi lembrando os sitios polos que pasaba eu cando viña de fin de semana para comenzar os luns ca tarefa na escola fisterrán. 

E así, deixei atrás a néboa envolvente  que lle daba a Fisterra un ar místico alén de mítico.

Cidadana do mundo

Rias Baixas

Hoxe, no Facebook  alguén me trouxo lembranzas do meu pasado. Hai días, nos que como por arte de maxia, todo colle un rumbo diferente, como se unha variña máxica, cambiase os plans e, de repente, subín ao faiado en busca de fotos daquela época que él, tan ben rememora, ainda que eu non coincida na interpretación que se facía dos meus actos e andares.

Lugo

De hippy a cidadana do mundo, un paso, pero non era tan sinxelo. Nunca me vin como unha hippy senón, mais ben, como unha persoa que non se amolda ou conforma ca realidade existente no momento e aquela realidade era dabondo represiva como para aceptala. Pero non era eso o que me levou polo mundo senón as ansias por coñecer outras xentes e linguas, outras culturas que parecían estar mais avanzadas no sentido das liberdades mais esenciais. Por iso, Suiza, foi un dos primeiros destinos ao que me dirixín, xunto con outras rapazas estudantes de Salamanca, e algúns compañeiros de maxisterio de Lugo. Levabamos contrato de traballo para dous meses e iamos traballar en fábricas como a de chocolate, no meu caso.

Costa Brava

Outros veráns, fora na Costa Brava, ou nas vendimas de Francia. Non era nada novo eso ainda que aqui nono fixeran moitos, por eso eramos os raros, raras quenes decidiamos aventurarnos. Viaxar en auto stop era o mais económico e daquela funcionaba moi ben. Íamos chegando aos sitios que nos propoñiamos con bastante seguridade e sen moitas peripecias. Pero tampouco nos considerabamos emigrantes, realmente, ainda que compartiamos traballos con xente que sí o era. Aprendiamos a fala do lugar, e coñeciamos xente nova de moitas outras nacionalidades e que practicaban unha vida un tanto bohemia, cousa que non facían os verdadeiros emigrantes, que mais ben ían da casa para o traballo e biciversa. Nós viaxabamos e percorriamos os países nos que estabamos e o feito de ir en autostop facilitaba a conversa con xente nativa, quenes coñecían a zona e nos ían amosando cousas e lugares de interés. Mesmo saímos na tv suiza visitando unha exposición sobre Einstein nunha cidade suíza pola que pasabamos.

Suiza

Gañabamos algúns cartiños que aforrabamos para a volta e con eles podiamos permitirnos algun que outro antollo. Pero os hippies non vivían así. Polo menos os que eu entendía que o fosen porque nunca souben realmente cómo eran, a pesares de ter ido en busca deles a Ibiza nunha desas viaxes que faciamos despois de ter pasado o verán traballando nos hoteis da Costa Brava. De ahí, a miña conclusión de que quenes me vian como unha hippy, nono era de feito e tiñan unha imaxe de min que non se correspondía coa realidade. Para min, era normal o que facía. Parecíame ben, unha idea boa aquela de traballar nos meses de vacacións e logo voltar para empezar o novo curso. E por culpa desas malas interpretacións, ata cheguei a perder un amor de xuventude, que ben poidera ter sido o amor da miña vida. Malas faladurías chegaron a ouvidos da familia de que eu non era o tipo de moza que lle conviña. Cousas que pasan!

Marrocos

Teño que dicir, que o que lin esta mañá no facebook, chegoume á alma. Aquí deixo algunhas fotos daquela época.
Gustaríame moito escribir as miñas memorias pero son demasiado pouco constante nese senso para poñerme á faena. Pero sí deixo moitas páxinas das esperencias das que me gusta contar ainda que a intimidade dunha vida require moita valentía para contala, sobretodo, da miña!

Lugo

Amsterdam

(Link do comentario sobre mín no Facebook)

https://www.facebook.com/100006603616638/posts/2537331026496993?sfns=mo

PIORNEDO.Roteiro da Moura

Piornedo é unha aldea nas montañas lucenses, zona de Cervantes e Caurel. Unha aldea típica de pallozas que foron conservadas a través do tempo e que agora son unha reliquia do pasado dos habitantes deste lugar, adaptadas perfectamente ao clima para protexerse dos frios invernos. Modelo de convivencia dos humanos cos animais domésticos nun mesmo habitáculo en perfecta simbiose para darse calor mútuo. Piornedo, ven de piorno, que é un arbusto, xesta de montaña ( Cytisus oromediterraneus) e que parece que atopou nestas montañas o seu hábitat mais axeitado. Produce unha fror amarela como a das fabas, xa que é unha especie fabácea, pero algo mais pequena que a da xesta que se encontra por outras zonas de Galiza.

Empezamos a viaxe por estradas cada vez mais estreitas e curvilineas, rodeados por unha paisaxe de verdes e amarelos, sen apenas nucleos de poboación. Chegamos a Piornedo a tempo do primeiro café da mañá que nos espabilaría o frío que ainda fai por esas altitudes. As montañas esténdense á redonda formando unha muralla impenetrable, illando estes lugares do resto do mundo. Estabamos xa no centro de Piornedo, cas pallozas perfectamente coidadas e conservadas. Algunhas convertidas en casas modernas e outras libráronse de seren modernizadas para quedar de testemuña do que foi a vida nestes lugares afastados e mesmo incomunicados perante os duros invernos de neves.

Deixamos a aldea para ver ao final da xornada e dirixímonos con duas guías que nos acompañaron por dous roteiros diferentes, un de doado andar e outro un pouco mais difícil, que foi o que escollemos a maioría. De frente, a cama dun antigo glaciar que alí esistíu e hoxe amosa as grandes pedras que arrastróu por toda a ladeira da montaña.

Chámase o Roteiro da Moura, porque hai unha lenda, que é moi común tamén noutros lugares, con variacións pero conservando a mesma historia, dunha muller que desapareceu da aldea, que a buscaron e buscaron ata cansarse e deixárona xa por imposible. Pasados anos, apareceu no alto de Chao das Penas, berrando para que foran buscala. Nese tempo tivera dous fillos e vivira nunha cova pero cansada desa vida subterránea, quería voltar a aldea de onde desaparecera anos atrás. 

Fomos vendo o tipo de flora e fauna do lugar. Atópanse prantas carnívoras que comen mosquitos nas zonas húmidas e encharcadas. Hai tamén plantas medicinais como a árnica, plantas que servían para cando se cortaban para tapar a cortadura, cardos mais menudiños que os que se atopan noutras zonas de Galiza, moitísimos acivros que serven de refuxio aos animais. As vacas van soas ao monte por carreiros de cabras case intransitables e voltan elas soas para a casa ao final do día. 

Un piorno en flor e unha lugareña carexando leña.

Vimos rastro de lobo polo camiño. Tamén alguén divisóu un oso pero non todos poidemos velo. Como eramos un grupo pequeno, estabamos como en familia, como se ao pé da lareira nos atopáramos contando historias doutros tempos, das que as guías son coñecedoras e transmisoras xa que eso é xusto o que pretenden, contar o que a xente da aldea contou e foi trasmitindo ás novas xeracións.

A subida fíxose un pouco dura pero ben levada, polas sombras e paradas que íamos facendo e pola conversa entretida que levabamos. Non chegamos ao pico de todo pero case. Dende alí víanse as montañas unhas tras de outras, con pequenos lugares de casas que se contaban cos dedos dunha man. Falounos a guía de cómo ao longo do río había muiños pequenos que foron desaparecendo, de como preparaban a palla de centeo co que cubrían as pallozas e que non valía palla mallada, senón enteira coa espiga para que durase mais tempo. Algunhas votaban vinte anos ou mais sen ter que cambiala.

Das capelas que había en cada aldea, das feiras-festas a onde acudían toda a xente da redonda unha vez ao mes e de cómo era a vida alí, como producian carbón coas uces que queimaban baixo terra no monte, da importancia do monte de baras ou aberzale que se repartían por quendas entre os veciños para sementar o centeo despois de preparar e cavar a terra con moito traballo. 

A baixada foi mais rápida e paramos no regato para mollar os pés e descansar antes de voltar á aldea para xantar nun dos seus restaurantes. 

Despois de comer, visitamos unha palloza museo onde poidemos ver toda clase de obxectos antigos tal e como os deixaron, a distribución da casa por dentro e tamén un libro de visitas no que deixei unha frase que me inspirou o qué alí vivín.

 "Conservar o pasado é un acto de humildade para con o futuro"

Unha parada en Navia de Suarna 

PAISAXES DA ALMA

 Hoxe, derradeiro día do mes de maio, mañanciña quente dende a primeira hora, ceo azul, luz e cores, convidan a un paseo, despois do almorzo, e antes de que o sol nos faga ir ca lingua de fora, (sobre todo, Noa e o seu noivo, que xa veu buscala ben cedo).
A natureza loce o seu traxe verde e amarelo. Arrecende a herva cortada. Os tractores traballan remexendo nela e tranme lembranzas de antano, de cando a se gadañaba á man, dende o ser día, para rematar antes de que o sol quecera. Logo viña o esmarañado, que consistía en espelir a herba para que secase axiña. Pola tarde, non ben acabar de xantar, xa se ía volteala, pola calor, para que ainda secara mais. Se o día acompañaba, xa estaría lista para angazar e recoller á tardiña, senón ficaba para o día seguinte ou se había ameaza de chuvia, empalleirábase para que non se mollase, e había que estendela ao día seguinte se facía bo tempo.
Nós, miñas primas e eu, eramos unhas nenas. O noso traballo era esmarañar a herba despois de ser gadañada. Tamén nos deixaban angazar, e subir enriba do carro a calcala, cando o estaban cargando.
Logo viña xogar entre a herba gardada na palleira. Alí tamén se precisaba que se pisara ben para que coubera mais. Para nós, era un xogo e unha maneira de adivertirnos ao mesmo tempo que colaborabamos nos traballos do campo.
Lembro que poñíamos a froita a madurar entre a herba, como ameixas, claudias....

 Vivir perto destas paisaxes é un constante estímulo sensorial. Non importa a época do ano. Vivir cada momento que a vida nos ofrece, ainda que sexa a chuvia, a neve, a xeada....Pero o calorciño destes días mornos de primavera, con tanta flor, bolboretas e outros insectos, revoloteando arredor, non ten prezo.
Mentras se camiña, o pensamento vai voando a tempos pasados, a proxectos futuros, a presentes que apenas se sinten, porque case sempre ocupamos a mente con pasados e futuros. Vivir o instante, é difícil, require concentrarse no mínimo, no case inesistente. ´
Vou repasando lugares nos que vivín e aos que a veces voltei. Xa nada era igual. Por eso case non me interesa voltar a reencontrarme con eles. Perden aquel engado que tiveron, forman parte da miña historia tal como acontecera, e agora, apenas me din nada. Por eso, case prefiro descubrir novos  lugares, ou persoas, poñamos por caso, xa que ven a ser o mesmo. Camiñamos hacia diante. O de atrás vai quedando, deixando a súa pegada pero non hai que pretender recuperalo. Non se podería. Quedan as lembranzas, as fotos, as testimuñas escritas..... pero o noso devir, é cara a diante.

Camiños que ofrecen boas sombras. Corredoiras ainda cercadas con paredes de pedra que fixeron nosos avós. Árbores senlleiras que se conservan para ser admiradas. Xa nada sería igual se cortasen estas fragas que son refuxio de animais e plantas que só saben vivir nelas. Mentras quede un chisco de paisaxe anterga, aniñaran os soños que dan identidade ao lugar ao que pertencemos e amamos.

ROTEIRO POR CABO DE HOME

Pagou a pena erguerse ás cinco da madrugada para facer un roteiro pola península do Morrazo en Pontevedra, concretamente polo Monte Facho e Cabo de Home.
Deixamos Lugo ás sete da mañá para dirixirnos a este lugar da Galiza máxica da que tan pouco coñezo pero da que estou en vias de ir coñecendo pouco a pouco.
Chegamos ao Mirador da Caracola, que é o punto base para acceder a ese roteiro que nos levaría primeiro ao Monte Facho e logo a coñecer os distintos faros de Cabo Home.
A subida, empedrada e adornada de petroglifos con distintas simboloxías que se alternaban cunha cruz, tal vez debido a que estes lugares paganos, foron posteriormente cristianizados, levounos ata o castro e santuario que foi noutros tempos e ao que se facían perigrinacións e rituais ao deus Berobreo e está considerado un dos mais importantes da península Ibérica. Trátase dun castro galaico-romano que ainda está en recuperación. Alí ofrécense unhas excelentes vistas das Illas Atlánticas, Cíes e Ons, así como de moitas praias e poboacións costeiras das distintas rías Arousa, Pontevedra, Vigo... e a costa que bordea este Cabo chámase Costa da Vela, por tratarse dun lugar de vixia costeira tanto para guiar embarcacións, para o que se encendían fogueiras, de ahí o nome Facho, e tamén, mais tarde, para controlar as incursións dos berberiscos e protexer a poboación dos constantes saqueos aos que se vían sometidos.
Logo de desandar o camiño, voltando de novo ao Mirador da Caracola, emprendemos o sendeiro ata Cabo Home, seguindo o fío da costa, vendo o romper constante das ondas contra os cantís, escoitando o seu son, e deixando voar a mente, mentras camiñamos en fila india entre piñeirais que facían unha cortina entre nós e o mar.
En Cabo de Home atópanse algúns faros. O primeiro, na parte mais occidental do cabo, din que ten un son igual que o de Fisterra, imitando o "muuu" dunha vaca.
Outro faro que me gustóu pola sua forma e cor vermello, é o de Punta Robaleira, de construción mais robusta e achatada.
Seguindo o sendeiro, bordeado de frores dunares, margaridas e outras de cor amarelo, fomos achegándonos á praia de Melide, na que fixemos unha parada e tivemos a oportunidade de probar a auga e dar un paseo por ela, ca súa area branca e fina e augas de cor turquesa contrastando con outros azuis mais fortes. 
Logo seguimos por unhas pistas de terra ata chegar a outro faro, o de Punta Sobrido, de cores ibicencos, branco con ribetes azuis. Dende alí podíanse divisar os enclaves das praias de Barres, a praia nudista mais grande de Galiza.
Terminado o roteiro xusto á hora de xantar, dirixímonos en autobús ata O Hio, que pódese pronunciar como  o americano Ohio,  para darlle un toque exótico!!!!
Ademais dun xantar exquisito e en boa compaña, puidemos ver o cruceiro mais completo de Galiza e a igrexa adicada a Santo Andrés, nunha praciña deste lugar que se estende a ámbolos lados da estreita estrada.
Rematamos a visita no Pazo de Lourizán, percorrendo os seus amplios territorios poboados de árbores senlleiras, onde se atopan as camelias mais antigas de Galiza, de cento trinta anos ou mais, e árbores de distintas procedencias. Hoxe é un lugar de experimentación forestal. Ahí foron onde se seleccionaron as sementes de piñeiros e eucaliptos, na época da postguerra, para plantar toda a zona atlántica e onde se seguen a facer estudos de outras variedades que se adapten ben ao clima galego.


Foi un pracer percorrer esta finca tan extensa pola que se encontran lugares con engado como a cova dos espellos, de estilo gaudiano, xa que este lugar estivo rexentado por cataláns, e fixeron réplicas do que podía ser o parque Guell en Barcelona, con fervenzas artificiais que discurren entre muros dese estilo, e lugares como o merendeiro que ten unha mesa de seis metros en granito dunha soa peza, hórreo onde se gardaban as sementes do eucalipto, invernadoiros, lugares de reunións de representantes das Comunidades, de políticos.... Hoxe o edificio por dentro está moi deteriorado e non se pode visitar. Ten unha curiosa escaleira de caracol, en ferro que chama a atención e ainda se conserva.
O día acompañóu, e a compañía non faltóu!

PENSAR COAS MANS

Non todo é inútil! Se pensaran eso quenes mandaron construir catedrais... hoxe non poderiamos admiralas e consideralas patrimonio da humanidade.
A Cidade da Cultura no monte Gaiás en Santiago deu que falar no seu intre. Para úns, un gasto superfluo que puido empregarse noutras cousas mais útiles. Falar de catrocentos millóns de euros, é moito carto para semellante obra arquitectónica a que non se lle viu unha xustificación. Hoxe, pasearse por ela, polos seus edificios, diseñados por innovadores arquitectos estranxeiros, non deixa de ser algo novedoso e incluso digno de admirar en canto arquitectura atrevida que rompe con todo pero que ten a sua razón de ser.
O arquitecto que a diseñóu, pensou no plano da cidade vella de Santiago, como unha man aberta de este a leste. Levou esa man ao monte Gaiás, pero direccionouna  norte sur, e ahí saíu toda a súa nomenclatura de edificios e ruas que adoptan a forma do monte sen romper con él, senón sustituindo a sua paisaxe espida ou natural, por construccións que se pousan suavemente en curvadas lineas ata ser integradas na paisaxe natural que tiña o lugar antes de ser edificado.


Tamén os materiais empregados son símbolos da cidade vella, como a cuncha do peregrín, rugosa e con canles, e da mesma cor. Mesmo a cafetería ven a ser un símil do que son as nosas feiras, ca mesa alongada onde se come o polbo, baixo as carballeiras, que alí se representan  por estructuras de madeira que forman a paisaxe tal como sería neses lugares de reunión e confraternidade.
A imaxinación suple a realidade e pon e crea elementos onde nonos hai, como as tres torres en forma de botella,  que rompen totalmente co resto dos edificios, xa que foron obra doutro arquitecto, e que veñen ser como chemineas para todo o diseño enerxético do complexo. A torre que se imaxina, xurde no medio das duas existentes, unha de pedra, outra de cristal, e ésta, de ar, no meio, invertida, que resulta idéntica ás outras pero so que é un espacio baldeiro.
Debaixo desta cidade, hai vida subterránea por onde se abastecen os edificios a través dunhos túneis polos que caben camións.
Un experimento pioneiro que servíu de ensaio tamén, e que sobre da marcha deu quebradeiros de cabeza porque non todo saíu ben á primeira e houbo que refacer moitas cousas ata conseguir o que se pretendía.


Agora xa case está finalizado outro espacio lúdico, aberto e axardinado  cun anfiteatro e pistas para practicar skateboarding e non facelo nos aleiros das cubertas dos edificios, que son unha tentación para calqueira que lle guste o plano inclinado, e tamén outras zonas para os mais pequenos.
Dende alí, a panorámica de Santiago ofrécese, tendida á ollada dos visitantes de todas as nacionalidades, que ata alí se achegan.
Poidemos participar nos obradoiros de cerámica que alí había, dirixidos por expertos alfareiros de Buño e ver as exposicións  de moitos traballos de artesania popular que, artisticamente, se penduraban nunha gran sala.

Completada a viaxe cultural a Santiago, coa visita á Casa de Rosalía en Padrón, e ao Museo do Pobo Galego en Santiago, acaba un día que tivo a maxia, para min, de poder durmir á miña netiña mais pequena nos meus brazos, ao son dun cantar de berce que eu aprendín de miña nai e co que durmiu á primeira.

Á LUZ DAS CAMELIAS

" Chove en Santiago

meu doce amor.

Camelia branca do ar

brila entebrecida ó sol"

(Federico García Lorca)

Xa dicía Álvaro Cunqueiro  que as camelias eran luces no inverno galego. 

Un domingo de cambio de horario nos reloxios interiores. Unha madruga prematura para chegar a tempo ó autobús que nos levaría de excursión polos pazos mais siñificativos no cultivo das camelias. 

Pequenos incidentes co lugar de saída e por fin, comenzando unha viaxe que, entre outras cousas, tiña por obxectivo principal adentrarnos no coñecimento desta planta, da que sae o té que tomamos, o aceite de camelia que tantos séculos no sur da China servíu de aceite para cociñar e que se volta á sua elaboración aquí mesmo, en Galicia, onde a camelia veu para quedarse. 

O primeiro pazo que visitamos foi o Pazo de Oca que se atopa na Estrada, do que se di que é o Xeneralife do norte ou o pequeno Versalles. Alí puidemos ver o seu xardín de estilo francés, pura escultura vexetal, decorado con estanques como o da Paz, con cisnes brancos, e o da guerra, con cisnes negros, fontes con distintos nomes e decorados, labirintos de entretexidos arbustos de buxo formando figuras e diseños diversos, pontes, pasadizos, rincóns para o lecer dos seus donos e donas e moitas, moitas camelias diferentes, con flores de variadas cores e feituras, podendo así comenzar o noso estudo, sabendo que hai diferentes especies como a japónica, reticulata, sasanqua, por mencionar só as que alí mais abundan. 

Ata onte, eu, gran consumidora de té, non sabía que a miña bebida preferida viña desa planta, concretamente da Camellia Sinensis, dos seus brotes e follas, mentras que da semente sae o prestixioso aceite de elevado coste e que se comercializa en Galiza e é un excelente aceite de cociña, de cosmética, alén de curativo.

Ademais das camelias, abunda alí o buxo, teixos, kiwis, viñedo, árbores senlleiras de cinco centos anos de antigüidade, árbores orixinarias doutros países como Xapón, sequoyas, rododendros de gran altitude, magnolios etc.

O que mais chama a atención é a meticulosidade dos diseños vexetais ornamentais que van dende un xardín que imita o chan dunha catedral francesa, ata a elaboración de figuras de animais e persoeiros populares, que foron esculpidos nunhas estructuras de ferro e que poden tardar mais de cincuenta anos en tomar a forma desexada ata que o buxo, de lento crecimento, poida acomodarse aos corsés que o delimitan.

Alí traballaron expertos xardiñeiros, algúns vidos de outros países, e foron dando continuidade a estas obras de arte vexetal que tan lentamente pasan dunha xeración ás seguintes. 

Malia o rechazo que se poda sentir polos que foron detentadores de poder e asoballamento da clase baixa, campesiña en pró dos seus luxos e caprichos, hai que ter en conta, que son nestes lugares onde se conservan bens de interese patrimonial, que de non ser tido por eles, non poderiamos agora admirarlos. 

Un alto para xantar e achegarnos, de camiño, ao Pico Sacro, primeira tumba do Apóstolo Santiago, lugar mítico e de interese xeolóxico, xa que se atopa alí un rochedo de purísimo cuarzo, que ven sendo a ferida que quedóu da colisión entre dous continentes e da que emerxéu Galiza. Pagou a pena subir ata alí arriba e admirar a inmensidade que dende alí se alvisca e que din que se poden ver ata  cento cincoenta igrexas, á redonda.

Pola tarde, e sen ter que desplazarnos grandes distancias, achegámonos ao Pazo de Santa Cruz de Ribadulla, que foi adquirido por un coengo de Santiago, e que consta de innumerables terras, todas elas adicadas ao cultivo da oliveira e da camelia. 

Trátase dun xardín de estilo inglés, menos eisixente co de Oca, pero que tamén conta con estanques e praciñas cuadriculares, con unha fervenza , con fontes como a de Jovellanos, que pasou unha tempada neste pazo para curarse dun mal tomando leite de burra. 

Alí atópanse tamén árbores como o ombú, cun enorme diámetro na base, carballo piramidal, palmeiras Washingtonia, tulipeiros de Virxinia, magnolios xigantes, fento australiano e moitas Oliveiras formando carreiras simétricas que se estenden por toda a finca. Ten, ademais, fraga e campo agrícola e viveiros de camelias. 

Chama a atención a cantidade de camelias cultivadas e silvestres que alí se encontran formando avenidas alfombradas de pétalos que non caen un por un senón toda a flor dun golpe e que cubren o chan das mais diversas cores. 

Rematamos a tarde cun percorrido relaxante ao longo e ancho desta propiedade que é coidada e traballada por unhas dez persoas e que ten, como non, punto de venda de camelias e artículos elaborados cos productos destas árbores, como aceite de camelia, aceite de oliva, xabóns, colgantes de madeira.... entre outros.

Poñendo fin a esta primaveral incursión polos mundos da camelia, fixemos unha parada nunha fábrica de queixo que admite visitas turísticas e está preparada para eso. Proxectousenos un video do que é un día na rutina na elaboración de distintas clases de queixo pero dentro da denominación Ulloa, unha degustación que nos sentou  moi ben como merenda e unha rápida compra para levar algo non so qué contar, senón que comer!

Camiños desencamiñados

Esta vez o percorrido foi por un tramo do Camiño Primitivo ao revés, dende Carballido, pasando por Bascuas, Gondar, Soutomerille e acabando no albergue recén estreado,  A Pociña de Muñiz, en Vilar de Cas. Todos estes lugares pertencen aos concellos de Lugo e Castro Verde. 



Acompañóunos Ricardo Polín, historiador, investigador e gran coñecedor do Camiño Primitivo e do Patrimonio de Castroverde, de ónde é nado. O motivo deste percorrido era ver, a través das explicacións que nos ía dando, a distorsión que sofreu este Camiño, modificado segundo os intereses particulares do momento e alterando o seu trazado, desviando, sen necesidade, aos peregríns por estradas e pistas asfaltadas, sendo que o trazado do antigo camiño era sempre en linea recta a Santiago e polo terreo mais chan e doado de ser camiñado.

Entre parada e parada, fomos escoitando  a historia do lugar, cos nomes antigos que apenas se conservan xa, so na mente das persoas mais vellas e que non foron tidos en conta á hora de diseñar a escasa información que ao longo do camiño pode ir véndose e que se limita a indicadores graníticos , fontes restauradas que en nada conservan a sua forma orixinal, o pavimento alterado e moitos muros e árbores desaparecidas que eran as lindes do antigo trazado e que tiñan a sua razón de ser, para dar sombra aos camiñantes e para marcar a súa estructura de camiños de carro por onde pasaban comerciantes cas suas mercadurías naqueles tempos nos que as estradas non existían.


A modernización caótica foi degolando todo o que tiña importancia e non se lle deu, votándo agora en falta tantas construccións de interese patrimonial que desapareceron para sempre.  Tal é o caso do castelo de Castronela, agora convertido nun montón de pedras, no alto deste pequeno castro, e que foi lenda ou feito real recollido na primeira novela histórica de Galiza, El Caballero Verde.

Así chegamos a Castromerille, onde lemos poemas adicados a este lugar. Unha igrexa moi antiga, un cemiterio pequeniño que chama a atención de pequeno que é, a unha casa de fidalgos en ruínas, e árbores emblemáticas como o Castiñeiro de Soutomerille, un, entre moitos que foron plantados na mesma linde do camiño porque, daquela, tíñase o costume de usar as árbores como marcos. 

Chegamos para xantar o albergue de pelegrins e turístico, aberto fai pouco, e que está no mesmo Camiño Primitivo. Un sitio para descansar, para sentir a fermosura da pedra e da madeira, os animais de granxa, incluída unha oca que tivo unha pequena persecución polos paparazzis e logo foi xunto as galiñas e galo e non paraba de contárllelo, alborotando sobremaneira o galiñeiro e custodiados todos polo gran mastín. Aquelo parecía "A rebelión na granxa".

O xantar foi espléndido. Unha gran mesa no xardín e outra na cociña acolleunos a mais de trinta camiñantes e poidemos degustar empanadas de grelos, tortillas, lacón asado, ensaladas, pan feito no forno da casa e postres variados.

Quedamos con ganas de voltar!