A ACADEMIA ALVARELLOS

 Era polo 1966 cando deixei a escola rural para aprender algo diferente na cidade de Lugo. En principio conseguín que meus pais me deixasen abandoar a casa na que nacín en Fonteo, Baleira. Acababa de pasar o exame de Ingreso que me permitía facer o bacharelato pero non obtiven o permiso para facer tal cousa. Si, que conseguín que me deixasen estudar algo así como secretariado, alternando con un taller de costura.

Eu acompañaba algunhas veces a meu pai nas viaxes a Lugo para mercar as mercadurías que se vendían  na nosa taberna. Acostumabamos ir aos almacéns de José Herrero Lobejón  que estaban xunto a Estación de tren e parada do autobús de línea Lugo-Fonteo e biciversa, e alí puiden descubrir o que realmente me gustaría facer: ser mecanógrafa como aquelas secretarias que tecleaban sen parar nas oficinas de tal almacén.

Con esa idea, convencín a meus pais e fíxenme alumna da academia Alvarellos que era a que máis sona tiña naquela época. Alén de mecanografía tamén ensinaban taquigrafía, cultura xeral... e alá me enrolei e foi como coñecín a Don Enrique Alvarellos, un profesor que sabía ensinar con disciplina, tenacidade e eficiencia, que trasmitía ao alumnado esas cualidades e quedaba como un selo que nos acompañaría sempre, alomenos no que a min se refire.

Ensinóunos dende o primeiro día a escribir "ao tacto", e dicir, mirando só para o método que él utilizaba e que resultóu ser moi eficaz. Tamén a postura correcta de mans, codos e pernas para lograr unha mellor destreza diante da máquina. Vixiábanos con moita frecuencia e corrixía os "vicios" que empezaran a aflorar. Era tenaz e esixente, non deixaba pasar unha. Débolle algo que siñificóu moito na traxectoria da miña vida, como é o dominio do teclado, "ao tacto" que permite escribir con moita velocidade. Probas de velocidade nos facía de cada tempo e non se pasaba páxina sen dominar ben a anterior.

Logo, deixéi a academia para ingresar no Instituto Feminino, por nocturno, combinando o bacharelato elemental co taller de costura. Hai que lembrar que son filla dunha costureira, pero que non quixen aprender con miña nai esa profesión que non me gustaba daquela e o que quería era ser mecanógrafa.

Hoxe, pasei, como fago a menudo, por diante do local da academia Alvarellos que penso leva así, pechada dende que se terminóu fai moitos anos. E sentín nostalxia. Foi ao ver a placa de Don Enrique alí, na rúa, xunto a praza Comandante Manso, que así se chamaba, e lembrei vellos tempos, cando aínda a muralla tiña as casas adosadas. Agora é unha zona peatonal, con cafés, terrazas e zonas verdes nas que a xente se para a tomar algo ao longo da mañá ou da tarde.

Aínda conservo a miña única máquina de escribir, unha Olivetti, (agasallo dun curmán que traballaba en Barcelona), que gardo no faiado dentro do maletín no que viña e que fai pouco me reparóu un amigo que foi empregado da casa Olivetti en Lugo. 

Pero o que gardo con todo o meu coidado, é a destreza de poder seguir tecleando con certa velocidade e sen mirar, como diría Don Enrique,"ao tacto" usando todos os dedos, cousa que permite facer moito en pouco tempo.

Souben fai un tempo que un descendente dél, e dicir, un fillo, segue dalgunha maneira os pasos "emprendedores" do pai e alén de escribir tamén é editor. Merqueille un libro dél ás miñas netas, ao tempo que lle lembrei que fora alumna de seu pai, (non para que me fixera un desconto, claro está).

Dos coñecementos que máis me serviron na vida, escribir correctamente á máquina, ou nun teclado, foi unha, seguido do coñecemento do idioma inglés, e saber dar uhas puntadas.

Tentei inculcar algúnha delas no meu fillo e nas miñas netas, pero a de mecanografiar non tiveron pacencia, nen método nen profesor desciplinado. A de coser, está por ver, se ben os idiomas resultaron do seu interés.

Ao final non fun mecanógrafa ou secretaria, nin costureira, pero o saber non ocupa lugar, ou sí?

VÍA VERDE DO SALNÉS

Hoxe, domingo, 8 de xuño, Galicia Infinita, (empresa turística), organizóu unha viaxe dende Sarria, pasando por Lugo, ata Vilagarcía, en autobús. Dende alí partimos a pé para atoparnos un pouco máis adiante coa Vía verde do Salnés, seguindo a antiga vía do tren de Vilagarcía a Pontevedra, unha prolongación do que foi o primeiro ferrocarril galego, inagurada en 1873 e que unía Santiago de Compostela e Carril, (o seu porto natural) dende a época medieval, hoxe reconvertida en sendeiro para camiñantes e ciclistas. Está sen terminar, xa que se pretende prolongala ata Santiago de Compostela. 

 

Nela fomos atopando restos do que foi un camiño de ferro: sinais que indican cruces perigosos, estanción de tren, pontes... e sobre todo, moita natureza, árbores, plantas, rechouchío de paxaros, silenzo...

Antes de chegar a un lugar chamado Portas, ao que se dirixiron as personas que preferiron continuar en autobús, hai unha desviación que nos leva a carón do río Umia ata o centro de Caldas de Reis por onde pasa este río que tantas veces ten asolagado a vila xunto ao balneario. 

O traxecto da ruta é de aproximadamente quince quilómetros e pode facerse en pouco máis de duas horas e media. Lévase moi ben por ser todo chán e con boas sombras, acompañando o río que leva un bo caudal.

Unha vez en Caldas de Reis, fermosa localidade termal con abondosa zona verde a carón do río que se agradece en días calorosos como o de hoxe, cada quén fixo un pouco o que se lle antollóu. Sentarse a tomar unha cervexa ben fría nalgunha terraza preto do río, coñecer un pouco o lugar. No meu caso, lavarme nas augas quentes da fonte pública ao lado do vello balneario...facer fotos, mercar algún agasallo para levar...

Para logo dirixirnos no autobús a Padrón onde nos agardaba un ben merecido xantar ás tres da tarde.

Foi unha viaxe moi interesante e ben organizada. O xantar non deixóu nada que desexar. Tivemos marisco, viño Albariño, café de pucheiro...entre outras cousas.

Rematamos o día de volta a Lugo sobre as sete da tarde e pagóu a pena o madrugón da mañá.

 

O CROAR DUN DÍA

 

Aquí comeza o croar dun día no que varias asociacións tiñamos un encontro en Castro Verde, sendo esta localidade a anfitriona deste ano. 

Comezamos percorrendo un tramo do Camiño Primitivo, comezando no alto da Vaqueriza ata Castro Verde.

A lprimeira parada foi na capela do Carme, Vilabade na que se celebraba unha romaría e a xente ía ofrecida á virxe, facendo o camiño a pé e con algún sacrificio, para logo pasar o día enteiro na carballeira e levando o xantar ou merenda. A xente sentábase nunhas mantas no chán e mesmo se compartía coa familia e amizades.

Entramos na capela para ver a imaxe da virxe do Carme.

Esta é a carballeira na que tiña lugar a romaría, animada con música e bailes, mesmo concursos de baile no que miña nai levóu un premio bailando cun veciño da nosa parroquia.

Un pouco mais abaixo, agardábanos o refrixerio de media mañán no que aportaron tamén os grupos convidados traendo algo dos seus lugares de orixe, como mexillóns da parte de Ferrol. Había tamén o famoso queixo do Cebreiro elaborado nunha aldea de Castro Verde, en Barredo e que ten levado premios a nivel nacional. 

Na nave que foi unha granxa de coellos e hoxe reconvertida en museo e multiusos, foi onde tivo lugar este "brunch" que nos cargóu as pilas para seguir camiño.

Dos moitos obxectos antigos que alí se expoñen, deixo duas fotos que me gustaron.

Logo viría a sorpresa: unha poza enorme chea de ras que nos recibiron cun concerto nunca escoitado e do que gardo son para deleitarme no seu croar cando me apeteza.

Constancia de que iamos por bo camiño: O Camiño Primitivo.

Ata os porquiños celtas cabilaron se sería a fin do mundo cando escoitaron o vocerío de tanta xente en tropel e non sabían para onde correr.

Chegamos a unha escola republicana feita no 1931 polos veciños deste lugar, pagada cos seus cartos e na que había mestro e mestra e vivenda para eles. Hoxe durme entre a maleza que a come.

Ten esa cor azul que lle da un aire indiano.

O muíño ainda fai muiñada unha vez ao ano.

Entramos velo por dentro.

Chegamos a Vilabade e vimos a igrexa so por fóra.

Despois dun xeneroso e ben agardado xantar nun restaurante da vila, fomos ao Centro Cultural Paco Pestana para escoitar un concerto polo grupo Son de Corda que nos fixo sentir ben.

Para rematar, a presentación do último libro da autora castroverdesa Ánxela Gracián que tamén nos fixo sentir aínda mellor.

E aquí acaba o croar dun día no que os distintos croares nos fixo sentir vivos e vivas.

TOXOS E XESTAS

 Como cada mañán, se o tempo o permite, salio a facer marcha nórdica, que veño practicando a diario dende fai alomenos quince anos e que consiste en axudarse cuns bastóns apropiados que van suxeitos ás mans e ao igual que no esquí de fondo, trabállanse os mesmos músculos, polo que é como esquiar sen neve. 

Nesta época do ano, o que máis vexo ao meu paso son as xestas (Cytisus scoparius) empezando a florear e que teñen un aroma característico e sabor amargo. Ao seu lado, tamén algun toxo (Ulex europaeus), tenta facerlle a competencia pero nótase ben que escasean e que tenden a desaparecer. Xa non se ven toxeiras, que eran parcelas a toxos e que se recollían, xunto coas xestas para estrume do gando que logo fermentado nas cortes de antes, dentro das casas, serviría de abono para as leiras e sacábase en carros tirados por vacas, que cantaban ao seu paso, os carros, quero dicir, do carregados que ían. O cheiro do esterco mesmo era agradable, non como o purín de agora.

Estas que aquí se ven nesta foto son as xestas. O seu uso como vasoiras era ben coñecido antes de viren as escobas, xa non digamos as aspiradoras. Tanto  varrían as brasas do forno do pan despois de roxalo tamén á base de leña de xesta e de uces (Erica escoparia), tamén chamada carroucha, carrasca, carpaza...que xunto coa xesta tamén se usaba en vasoiras, mesmo para varrer o gran de trigo ou centeo nas airas, cando se mallaba. E, como non podía ser menos, as meigas tiñan estas vasoiras como vehículo nos seus voos nocturnos.

O toxo, ten espiños e non permite moito xogo con él, pero sí se utilizaba tamén para roxar os fornos de cocer o pan alén de comida para cabalos despois de cortalo nun cabalete cunha coitela semellante á de decapitar. Non sei como podían comer os cabalos ese toxo cheo de espiños que a nós so con tocarnos xa nos deixaban doentes. Unha espiñadura de toxo había que tratala escaldando o dedo afectato nove veces en auga fervendo durante nove días?

Outra que non abonda moito xa, é a papoula, (Papaver rhoeas). Cada vez vense menos e máis pequenas. Antes había sitios ateigados delas. Sempre me gustaron moito estas flores. Alegran o campo. Ese contraste entre o vermello e o verde. Son moi perecedeiras. O vento fai delas bailarinas con delicado traxe de catro pétalos. Se encontras unha con cinco podes ter boa sorte!

Moito nos amosa a Natureza cando a vemos a diario, nos metemos nela, deixamos que nos entre polos sentidos, anque os meus, xa me van axudando menos, dende a pandemia, o olfato e o gusto desapareceron por arte do demo e non voltaron despois de máis de dez meses. Eso sí, trato de ir arrecendendo a menta silvestre, a xesta, a uz e todo aquilo que ten un aroma forte para que o meu cerebro se lembre. A ver se así!

E aquí deixo esta pequena experencia que aínda que todos os días se me presenta, sempre é algo diferente.

ENCONTRO EN PIORNEDO

 Piornedo é un lugar da montaña luguesa na que abondan os piornos, (Cytisus oromediterraneus), pranta arbustiva con flores amarelas, da mesma familia que a xesta, (Cytisus scoparius), chamada tamén vasoira por utilizarse para varrer os fornos do pan ou o cereal nas airas.

Está Piornedo nunha elevación con amplos vales de frente. Pertence á parróquia de San Fiz de Donís  e ao concello de Cervantes. Este asentamento formado por casas circulares e con cubertas de palla de centeo, é da época prerromana, ten monte de varas e os seus habitantes tiñan a condición de fidalgos/as, agás dúas ou tres familias, querendo esto dicir que son "señores/as de seu", sen mezcla de sangue,  e que non estaban aforados a ningún mosteiro ou a outra institución feudal.  Eran os donos/as das súas terras.

Levóunos a Piornedo, (a min por segunda vez), unha xuntanza de (CMMC) Comunidades de Montes en Man Común, para tratar temas de recuperación e conservación dos nosos montes, co fin de poñer en valor os seus recursos naturais, paisaxísticos, culturais... alén da prevención des lumes que tanto afectan a Galicia cada ano, destruíndo toda a súa biodiversidade.

Fixéronse rutas polo monte e traballos de limpeza, asambleas e video conferencias con expertos de outros países e desfrutamos, como non, da gastronomía da zona, do folclore, da visita ao seu muséo etnográfico nunha das pallozas que se conserva tal como se vivía  e que leva por nome Casa do Sesto, porque en Piornedo, como noutras zonas do rural galego, as casas teñen nome. Vimos que todas lucían con fachenda os seus nomes nas entradas principais ou nos hórreos.

Hai en Piornedo unha convivencia entre as que foron as antigas vivendas, pallozas, e as que se foron construíndo despois, casas novas, cadradas, de pedra tamén pero con cubertas de pizarra. O que sí nos causóu grande mágoa foi ver como bastantes pallozas foron recubertas con chapa para preservalas do seu paulatino deterioro, xa que non queda xente que as habiten, e a pouca que queda son xa maiores e ninguén quere seguir cultivando nas searas o centeo que produce a palla para cubrilas como antano e tampouco non hai moita man de obra que entenda e saiba cómo facer ese traballo artesanal que require coñecemento especial seguindo a tradición.

Piornedo foi un lugar de glaciares e transformacións. É abundante en auga que baixa dende todos os lados, ten tamén os seus ríos que discurren polo val, pero a auga é fría e fina, déixase beber e todo soa cando cae neses pilóns de granito ao longo dun camiño ou en calquera recuncho da aldea. 

Polos seus montes andan o oso pardo, os xabaríns, os zorros, lobos e outros animais salvaxes. Tamén habitaba o urugalo, águias, mouchos...

As vacas andan polo medio da empedrada aldea, soando as súas chocas cando veñen dos prados. E os gatos e cans pasan o día panza arriba ás portas das casas, menos ún, o de Isolina, que non lle perde paso e vai mesmo ás reunións que se fan na casa escola, hoxe centro cultural, e tanto entra na cociña como se mete na sá de baile e bota unha muiñeira comigo. Por certo, ten un parecido coa miña Nóa, que xa non está.

Deixamos Piornedo para voltarmos cada quén ao seu lugar de procedencia, algúns de extremo a extremo de Galiza, coa esperanza de que o que alí se falóu teña unha repercusión positiva no coidado do patrimonio que redunde na prevención de incendios forestais, e que sexa un exemplo a seguir polas novas xeracións. 

O Lebre das Casarizas

 Hoxe, emprendemos unha viaxe co grupo Amigos do Patrimonio de Castroverde, a A Peroxa e a Os Peares, dous lugares fronteirizos entre Lugo e Ourense, no entorno da Ribeira Sacra.

O motivo era visitar o Museo do Lebre, ver os restos dun castelo, degustar un xantar no concello de A Peroxa e logo achegarnos ata a aldea de Os Peares, onde confluén tres ríos: o Miño, o Sil e o Bubal. 

Empezo polo museo adicado a un xenio, a un inventor, home creativo e de moitos oficios e todos lle deron pan, porque, como é sabido, se nos fiamos do refrán: "home de moitos oficios e ningún lle dá pan", non é o caso ao que se acolle o noso ata hoxe, iñorado por mín, de Manuel Fernández Fernández (1906 - 1997), alcumado O Lebre e contarei por qué ise alcume.

Súa nai, unha moza moi garrida, era un tanto acosada por múltiples pretendentes e a todos lles daba cabazas, fuxindo como unha lebre, que xa sabemos que as lebres tenden a escaparse con facilidade e velocidade.

 Tivo alomenos cinco fillos/as, sendo Manuel quen coidaba dos seus irmáns máis novos porque quedaran sen pai cando él contaba nove anos.

 Herdóu o alcume de súa nai e todo o mundo lle chamaba  O Lebre.

Xa dende moi novo deu mostras de ser un rapaz moi intelixente pero naqueles tempos e na situación del pouca escola recibira. Pero sí tivo contacto cun paisano que sendo enxeneiro, pasáballe libros que él lía e dos que sacaba moitas ideas. 

O Lebre tivo múltiples oficios: transportista, ferreiro, músico, dentista, inventor de máquinas e ferramentas que lle facilitaran o traballo , dados os poucos recursos que daquela tiña ao seu alcance e que mesmo artellaba a partir de outros en desuso, polo tanto xa practicaba a reciclaxe. 

Tiña unha mente inventiva, unha xenialidade que penso xa traía consigo cando veu ao mundo e unha facilidade para dar resposta as dificultades. Se non tiña, inventába.

Así pois inventóu unha máquina de mallar con limpadora integrada que se adaptaba a todo tipo de gran.

Chegóu a vender tres malladoras. Viñan de outras partes de Galiza para ver de copiarlle o modelo pero nunca dixóu que tomasen medidas. Só podían miralas.

Mesmo fabricaba escopetas coas súas municións. Esto valeulle ir ó cárcere nunh ocasión por ameazar a un crego e noutra por mallar nun ano que houbo prohibición de usar gasolina porque escaseaba e él artellóu usar carburo, e a garda civil foi buscalo pensando que estaba infrinxindo  a lei.

Pero na cárcere coincidíu cun dentista e tivo tempo de aprender del todo o referente a esa profesión que logo exercéu na súa casa e que mesmo compartíu coa súa dona quen tamén a practicaba.

O Concello de A Peroxa, decidíu valorar todo o traballo deste home e facer un museo na súa honra, no que se atopan todas as ferramentas, máquinas, etc... que ata hai pouco estaban en posesión da familia quen as cedeu todas ao museo. Un museo pequeno pero moi cheo de cencia, de invención, de arte...

Poño a continuación varias imaxes que amosan o que alí se encontra.

                                                            Moto coa que transportaba

                                                        A gaita e frauta que tocaba

                                                            Malladora, limpadora

                                                                        

                                                                        Sulfatadora

                                                                 Equipo de dentista

Logo de ver o museo, moi ben explicado pola guía do Concello de A Peroxa, fomos camiñando ata un castro no que se atopan as ruínas dun castelo dende o que hai unha vistas impresionantes de toda a redonda.

Voltamos á vila, na que se celebraba unha feira e que xa atopamos no seu final polo que non tivemos ocasión de vela, dirixímonos ao restaurante Fabas que estaba cheísimo de xente. No noso grupo eramos xa vinteséis. A comida resultóu ben e tocounos un comedor con boas vistas. Demoramos un bo anaco e, mentres, deixamos que a chuvia se desfogara despois de deixarnos facer os paseos sen amolarnos.

Tocaba ir a Os Peares, lugar onde conflúen tres ríos, como xa dixen, entre montañas e viñedos en socalcos polas ladeiras. Un lugar ribeirego e abrigado dos ventos. Cruzamos por unha ponte sobre o río e entre ríos, unha ponte de ferro, case colgante, pola que pasa o tren que vai de Ourense a Monforte. Teño que confesar que me sentín moi pouco segura sobre ela e menos mal que non pasaba o tren nese momento e pasóu un pouco máis tarde cando xa non estabamos nela.

A min soábame moito o do viño dos Peares, e razón tiña, porque foi un viño que se exportóu moito nunha época, ao estranxeiro e que deu moita riqueza ao lugar que chegóu a ter 5.000 habitantes, tendo agora só uns 200. Cando se construíu o encoro temán foi unha época que xeróu riqueza e aumentóu a poboación.

Non podía virme sen unha botella de viño que foi premiado en dúas ocasións. Tamén unha fermosa leituga que se comia cos ollos de fresca que estaba, como recén saída dunha daquelas hortas locais e que me servíu de cea.